दासहरुको बिद्रोह !
५ मार्च १९५३ को राती ९:५० मा तत्कालिन सोभियत युनियनका राष्ट्रपती जोसेफ स्टालिनको निधन भयो । ६ मार्चको बिहान ४ बजे रुसी जनतालाई स्टालिन यस दुनियामा नरहेको जानाकारी गराइयो । सुरुवाती समयमा रेड स्क्वायर मस्कोमा सोभियत युनियन र कम्युनिष्ट पार्टीको झण्डा ओढाएर राखियो । सोभियत कम्युनिष्ट पार्टीको बैठकले जर्ज मालेनकोभलाई मुलुकको जिम्मेवारी सुम्पने निर्णय गर्ना साथ स्टालिनको मृत शरिर ट्रेड युनियन हलमा सार्ने आदेश दिइयो । सन १९५५ मा मालेनकोभलाई बिस्थापित गर्दै निकिता ख्रुस्चेभले कम्युनिष्ट पार्टी र सोभियत सत्ता आफ्नो पकडमा लिन सफल भए ।
सबै अबरोधलाई पन्छाउँदै सत्ताको बागडोर समाल्ना साथ निकिता ख्रुस्चेभ आफ्ना सहयोगीको लावा लस्कर सहित जोसेफ स्टालिनको मृत शरिर राखिएको ट्रेड युनियन हल मस्को पुगे । जानु भन्दा अगाडीनै दिइएको आदेश अनुसार स्टालिनको मृत शरिर सँगै सम्पुर्ण पदाधिकारी , सेनाको उच्च कमाण्डर र बरिष्ट कर्मचारीलाई उपस्थित गराइयो । कम्युनिष्ट पार्टीको झण्डा ओढेर चिर निन्द्रामा निदाई रहेका जोसेफ स्टालिनको जुँगा निकिता ख्रुस्चेभले मुसारे । ख्रुस्चेभको गतिबिधी निँयाली रहेका उपस्थित महानुभाव मध्य कसैले मसिनो स्वरमा भने । ‘ जिबित छउञ्जेल केही गर्न सकेनन । मरेपछी जुगा मुसार्छन ‘ ।
भिडको आवाजलाई निकिता ख्रुस्चेभले प्रष्ट सुने र ठुलो गर्जनको साथ प्रश्न गरे । कसले भनेको बाँचुञ्जेल केही गर्न सकेन ? मरेपछी जुँगा मुसार्छ । निकिताको सवाल र गर्जनको अगाडी कोही बोलेनन । सियो खसेको आवाज सुन्न सक्ने वातावरणलाई भङ्ग गर्दै ख्रुस्चेभले हाँस्दै भने । हो , स्टालिन जीबित हुँदा मेरो हालत तपाईहरु कै जस्तो थियो । जस्तो आज मेरो अगाडी तपाईहरुको छ । कोही केही बोलेन । केवल सुनी मात्र रहे । सन १९५५ देखी १९६४ सम्म शासन गरेका उनै ख्रुश्चेभले भ्लादिर लेनिनलाई जस्तै सुरक्षित राखिएको स्टालिनको मृत शरिर समेत सन १९६१ को अक्टोबर महिनामा क्रेमलिन बाहिर बिसर्जन गरी दिए ।
जनवादी केन्द्रियता र कम्युनिष्ट पार्टीको अधिनायकत्वको अधिक अभ्यास गर्ने जोसेफ स्टालिनको प्रभाव विश्व कम्युनिष्ट आन्दोलनमा सरुवा रोग नै बनेर फैलियो । कम्युनिष्ट पार्टीको नेतृत्वमा जनवादी क्रान्ती गर्दै राज्यसत्ता कब्जा गर्ने लक्ष लिएर २०३५ साल पौष ११ गते जन्मिएको भुमिगत कम्युनिष्ट पार्टी माले सोभियत सत्ताको पतन सँगै बहुदलिय जनवादी भएको तितो सत्य वर्तमान नेकपाको सम्पती बनी सकेको छ । बिगतमा क्रान्तीको निम्ती सबैथोक भोग्न तयार तात्कालिन युवाको त्याग , तपस्या , जोस , जागर , लगनशिलता , समर्पण , मिठास , नम्र , भद्र , समय सापेक्ष लचिलो व्याबहारले संसदिय सफलता प्राप्त गर्ने आधार बन्यो ।
सामन्ती राजनैतिक प्रभाब र निम्न पुँजीवादी चिन्तन समाल्दै हुर्किएका नेपाली कम्युनिष्ट नेताहरु सैद्धान्तिक रुपले स्टालिन प्रबृतीको बिरोध गर्ने तर बैचारिक रुपले आफ्नो पक्षमा पार्न त्यही शैली अप्नाउने प्रबृती राजनैतिक दास जन्माउने कारण बन्न पुग्यो । आम जनताको वाम आकर्षणलाई तरिकाबद्ध ढंगले मार्केटिङ गर्दै नेपाली काँग्रेसको आन्तरिक कमजोरीको फाइदा उठाउन सफल हुदा प्राप्त हुने राज्यसत्ताको सुखभोग गर्ने आधार जसरी पनि पार्टी नेतृत्व कब्जा गर्ने निचोड नै राजनैतिक दास जन्मिने कारण बन्न पुग्यो । नेपालको राजनीतिमा गुटबन्दी नाम दिएको दास प्रबृती मालिकको परिक्रमा गरेर प्राप्त गर्ने पदहरुको भद्धा प्रयोग सतहमा आइसकेको छ । त्याग , तपस्या , योग्यता , क्षमता , लगनशिलता हैन मालिक भक्ती , परिक्रमा र आशिर्बादबाट पदोनन्ती खोज्ने र प्राप्त गर्ने रोग ‘यशुको’ भण्डारे सँग ठयाक्कै मेल खान्छ ।
बुद्धिमान् दास त्यो हो जसलाई उसको मालिकले ठीक-ठीक समयमा खान देओस् । दास विश्वासी हुने भएकोले इनामस्वरूप उसलाई मालिकले सम्पती , मान प्रतिष्ठा , पद प्राप्तीको निम्ती सहयोग गर्दछ वा ती चिज दिलाउँदै आफ्नो सेवामा राख्छ । साथै उनीहरुलाई आफ्नो भलाई र रेखदेख गर्न प्रयोग गरिन्छ । जिससले दासलाई “ भण्डारे ” र “ परिवार ” लाई “ घराना ” नाम दिएका थिए । भण्डारे घरको र दासहरूको बन्दोबस्त मिलाउने प्रबन्धक हो। तर भण्डारे आफै पनि दास हो । यो दास अथवा भण्डारे को हो र उसले कसरी “ ठीक-ठीक समयमा खान ” दिन्छ ? भन्ने कुरा नेपालको वाम राजनीतिमा बिचित्र ढंगले प्रयोग गरिएको वा मिल्न गएको छ ।
सेक्टर काण्ड पछी कहिल्यै दोश्रो पदमा नबसी कम्युनिष्ट राजनीतिको नाममा जमिन्दारी चलाई रहेका कमरेड र गत महाधिबेशनबाट पुर्ब एमालेको अध्यक्ष बन्न सफल कमरेडले देखेको , बुझेको र चलाएको अन्तर पार्टी अधिनायकवाद कुनै पनि दृष्टीकोणले रुसी कम्युनिष्ट पार्टी भन्दा कम छैन । रुपमा देखाउने , सारमा गर्ने कुरालाई रोचक र कलात्मक ढंगले प्रस्तुत गर्दै मुल नेतृत्वमा आफ्ना मानिसलाई स्थापित गर्ने काइदा बर्तमान सम्म आइपुग्दा फाटेको भोटो जस्तो सबैले देख्ने भइसकेको छ । बिगतमा कम्युनिष्ट पार्टीको अध्यक्ष बन्न निर्माण गरिएका दासहरुलाई पुरस्कार स्वरुप अनेक पद वितरण गरीएको छ । नेपालको संबिधानले निर्माण गरेको सात प्रदेशको मुख्यमन्त्री पदमा हिजो आफैले जन्माएको दासहरुलाई पुरस्कार स्वरुप दिंदा पनि अधिकार माग्न तम्सिने घटनाले “ भण्डारे ” रुष्ट छन ।
केन्द्र सरकार र प्रदेश सरकारबीच उत्पन्न हुन सक्ने राजनीतिक बिवादलाई समाधान गर्न प्रधानमन्त्रीको मातहत सातै प्रदेशका मुख्यमन्त्री सहित केन्द्र सरकारको दुई मन्त्री सदस्य रहने परिषदको बैठक अकस्मात स्थगित हुनाको कारण सेवकहरुको मालिक बिरुद्ध गत भाद्र २१ को पोखरा भेटघाट मानिएको छ । केन्द्र सरकारले सहयोग र सहजीकरण नगरेको सेबकहरुको पोखरा भेलाको निचोड र निर्णय पश्चात रुष्ट मालिकको मन रमाएको भेटिदैन । एक , तीन , चार र पाँच नम्वर प्रदेशका मुख्यमन्त्रीले मधुरो स्वरमा मालिक सँग अधिकार माग्ने काइदाले रुष्ट “ भण्डारे ” दोश्रो जमिन्दार सँग प्रदेश ६ र सातको अवस्था बुझ्न तम्सिएका छन । आफैले जन्माएको दासहरुको अधिकार प्रतीको मोहलाई सांकेतिक झापड दिंदै गत भाद्र २४ को भेटघाट र बैठक स्थगित गरी दिएका छन ।
सामान्यतया दासहरुले मालिकको इच्छा र आदेशको उलङ्घन गर्दैनन । त्यो सैद्धान्तिक रुपमा पुष्टी भइसकेको छ । विश्व राजनीतिको सुक्ष्म अध्ययन गर्दा दासहरुले राजनैतिक बिद्रोह गरेको भेटिन्छ । मालिकको इच्छालाई सदैब आफ्नो लक्ष मानेर राजनैतिक भबिष्य बनाउन मरिहत्ते गरेका दासहरुले संबिधानले दिएको अधिकार खोज्न तम्सिने कार्य मालिकको निम्ती किमार्थ स्वीकार्य थिएन , भएन । फलस्वरुप बिगतमा नीति , कार्यक्रम , सिद्धान्त तिलाञ्जली दिंदै केवल दास बन्न रुचाएका वा दास बन्दै राजनैतिक भबिष्य बनाउन तयार सेवकहरु एकत्रीत हुँदै मसिनो स्वरमा मालिक बिरुद्ध बोल्ने साहसलाई बिद्रोह मानिदैंछ ।
भारतीय प्रधानमन्त्री मोदीसँग न्यानो हात मिलाएर फर्किएका दोश्रो जमिन्दारले जानाजान मिडियामा चुहाएको राजनैतिक सन्देश प्रधानमन्त्री र अध्यक्ष मध्य एक आफ्नो भागमा पर्ने कुराले तिल्मिलाई रहेको जमिन्दार आफ्नै सेवकहरुले खुला रुपमा गुनासो पोख्ने र अधिकार माग्ने खेललाई ‘शोकमा मासु भात ‘ मान्दैछन । जिन्दगीभर देश , जनता र पार्टी मात्र भन्ने पुर्ब एमालेका कैयौं सम्भाबनाहरुको राजनैतिक भबिष्य समाप्त गर्दै केवल दासहरुलाई पदोन्नती र पुरस्कृत सहितको पार्टी एकता नबुझ्ने दासहरुको दिमागसँग जमिन्दार हैरान छन ।
‘जबज ‘को दाहसंस्कार गर्दै जनताको मतबाट अपुग शक्तीलाई लेनदेनबाट पुर्ती गर्न बिगतमा मालिकले बनाएको छबी , धारणा र खेल नै परिवर्तन गर्न बाध्य भएको सेबकहरुले बुझ्नै सकेनन । दोश्रो जमिन्दार देखी मोदी सम्म मिलाउँदै प्राप्त नेकपा र सिंहदरबारको कुर्सी आफैले जन्माएको राजनैतिक दासहरु बाट धरापमा पार्ने खेल मालिकले गम्भिर ढंगले लिँदै गर्दा सेबकहरुलाई कस्तो सबक सिकाँउछन उत्सुकता पूर्वक कुरिदैछ ।
पार्टी स्वतन्त्रता कि राजनैतिक स्वतन्त्रताको निउँमा संस्थापक महासचिबले खाँदै गरेको थाल थुत्ने र ख्रुश्चेभले मृत स्टालिनको जुँगा मुसार्ने ‘पुरानो रोग ‘ जिबित मालिकहरुको निम्ती टाउको दुखाई बन्दै छ । दासहरुको प्रयोग गर्दै सत्ता राजनीति मार्फत जोसेफ स्टालिन बन्न तम्सिएको मालिक आफैले जन्माएको दासहरुको बिद्रोह कसरी ब्यबस्थापन गर्छन ? उत्सुकता पूर्वक हेरिदैं छ ।
सबै अबरोधलाई पन्छाउँदै सत्ताको बागडोर समाल्ना साथ निकिता ख्रुस्चेभ आफ्ना सहयोगीको लावा लस्कर सहित जोसेफ स्टालिनको मृत शरिर राखिएको ट्रेड युनियन हल मस्को पुगे । जानु भन्दा अगाडीनै दिइएको आदेश अनुसार स्टालिनको मृत शरिर सँगै सम्पुर्ण पदाधिकारी , सेनाको उच्च कमाण्डर र बरिष्ट कर्मचारीलाई उपस्थित गराइयो । कम्युनिष्ट पार्टीको झण्डा ओढेर चिर निन्द्रामा निदाई रहेका जोसेफ स्टालिनको जुँगा निकिता ख्रुस्चेभले मुसारे । ख्रुस्चेभको गतिबिधी निँयाली रहेका उपस्थित महानुभाव मध्य कसैले मसिनो स्वरमा भने । ‘ जिबित छउञ्जेल केही गर्न सकेनन । मरेपछी जुगा मुसार्छन ‘ ।
भिडको आवाजलाई निकिता ख्रुस्चेभले प्रष्ट सुने र ठुलो गर्जनको साथ प्रश्न गरे । कसले भनेको बाँचुञ्जेल केही गर्न सकेन ? मरेपछी जुँगा मुसार्छ । निकिताको सवाल र गर्जनको अगाडी कोही बोलेनन । सियो खसेको आवाज सुन्न सक्ने वातावरणलाई भङ्ग गर्दै ख्रुस्चेभले हाँस्दै भने । हो , स्टालिन जीबित हुँदा मेरो हालत तपाईहरु कै जस्तो थियो । जस्तो आज मेरो अगाडी तपाईहरुको छ । कोही केही बोलेन । केवल सुनी मात्र रहे । सन १९५५ देखी १९६४ सम्म शासन गरेका उनै ख्रुश्चेभले भ्लादिर लेनिनलाई जस्तै सुरक्षित राखिएको स्टालिनको मृत शरिर समेत सन १९६१ को अक्टोबर महिनामा क्रेमलिन बाहिर बिसर्जन गरी दिए ।
जनवादी केन्द्रियता र कम्युनिष्ट पार्टीको अधिनायकत्वको अधिक अभ्यास गर्ने जोसेफ स्टालिनको प्रभाव विश्व कम्युनिष्ट आन्दोलनमा सरुवा रोग नै बनेर फैलियो । कम्युनिष्ट पार्टीको नेतृत्वमा जनवादी क्रान्ती गर्दै राज्यसत्ता कब्जा गर्ने लक्ष लिएर २०३५ साल पौष ११ गते जन्मिएको भुमिगत कम्युनिष्ट पार्टी माले सोभियत सत्ताको पतन सँगै बहुदलिय जनवादी भएको तितो सत्य वर्तमान नेकपाको सम्पती बनी सकेको छ । बिगतमा क्रान्तीको निम्ती सबैथोक भोग्न तयार तात्कालिन युवाको त्याग , तपस्या , जोस , जागर , लगनशिलता , समर्पण , मिठास , नम्र , भद्र , समय सापेक्ष लचिलो व्याबहारले संसदिय सफलता प्राप्त गर्ने आधार बन्यो ।
सामन्ती राजनैतिक प्रभाब र निम्न पुँजीवादी चिन्तन समाल्दै हुर्किएका नेपाली कम्युनिष्ट नेताहरु सैद्धान्तिक रुपले स्टालिन प्रबृतीको बिरोध गर्ने तर बैचारिक रुपले आफ्नो पक्षमा पार्न त्यही शैली अप्नाउने प्रबृती राजनैतिक दास जन्माउने कारण बन्न पुग्यो । आम जनताको वाम आकर्षणलाई तरिकाबद्ध ढंगले मार्केटिङ गर्दै नेपाली काँग्रेसको आन्तरिक कमजोरीको फाइदा उठाउन सफल हुदा प्राप्त हुने राज्यसत्ताको सुखभोग गर्ने आधार जसरी पनि पार्टी नेतृत्व कब्जा गर्ने निचोड नै राजनैतिक दास जन्मिने कारण बन्न पुग्यो । नेपालको राजनीतिमा गुटबन्दी नाम दिएको दास प्रबृती मालिकको परिक्रमा गरेर प्राप्त गर्ने पदहरुको भद्धा प्रयोग सतहमा आइसकेको छ । त्याग , तपस्या , योग्यता , क्षमता , लगनशिलता हैन मालिक भक्ती , परिक्रमा र आशिर्बादबाट पदोनन्ती खोज्ने र प्राप्त गर्ने रोग ‘यशुको’ भण्डारे सँग ठयाक्कै मेल खान्छ ।
बुद्धिमान् दास त्यो हो जसलाई उसको मालिकले ठीक-ठीक समयमा खान देओस् । दास विश्वासी हुने भएकोले इनामस्वरूप उसलाई मालिकले सम्पती , मान प्रतिष्ठा , पद प्राप्तीको निम्ती सहयोग गर्दछ वा ती चिज दिलाउँदै आफ्नो सेवामा राख्छ । साथै उनीहरुलाई आफ्नो भलाई र रेखदेख गर्न प्रयोग गरिन्छ । जिससले दासलाई “ भण्डारे ” र “ परिवार ” लाई “ घराना ” नाम दिएका थिए । भण्डारे घरको र दासहरूको बन्दोबस्त मिलाउने प्रबन्धक हो। तर भण्डारे आफै पनि दास हो । यो दास अथवा भण्डारे को हो र उसले कसरी “ ठीक-ठीक समयमा खान ” दिन्छ ? भन्ने कुरा नेपालको वाम राजनीतिमा बिचित्र ढंगले प्रयोग गरिएको वा मिल्न गएको छ ।
सेक्टर काण्ड पछी कहिल्यै दोश्रो पदमा नबसी कम्युनिष्ट राजनीतिको नाममा जमिन्दारी चलाई रहेका कमरेड र गत महाधिबेशनबाट पुर्ब एमालेको अध्यक्ष बन्न सफल कमरेडले देखेको , बुझेको र चलाएको अन्तर पार्टी अधिनायकवाद कुनै पनि दृष्टीकोणले रुसी कम्युनिष्ट पार्टी भन्दा कम छैन । रुपमा देखाउने , सारमा गर्ने कुरालाई रोचक र कलात्मक ढंगले प्रस्तुत गर्दै मुल नेतृत्वमा आफ्ना मानिसलाई स्थापित गर्ने काइदा बर्तमान सम्म आइपुग्दा फाटेको भोटो जस्तो सबैले देख्ने भइसकेको छ । बिगतमा कम्युनिष्ट पार्टीको अध्यक्ष बन्न निर्माण गरिएका दासहरुलाई पुरस्कार स्वरुप अनेक पद वितरण गरीएको छ । नेपालको संबिधानले निर्माण गरेको सात प्रदेशको मुख्यमन्त्री पदमा हिजो आफैले जन्माएको दासहरुलाई पुरस्कार स्वरुप दिंदा पनि अधिकार माग्न तम्सिने घटनाले “ भण्डारे ” रुष्ट छन ।
केन्द्र सरकार र प्रदेश सरकारबीच उत्पन्न हुन सक्ने राजनीतिक बिवादलाई समाधान गर्न प्रधानमन्त्रीको मातहत सातै प्रदेशका मुख्यमन्त्री सहित केन्द्र सरकारको दुई मन्त्री सदस्य रहने परिषदको बैठक अकस्मात स्थगित हुनाको कारण सेवकहरुको मालिक बिरुद्ध गत भाद्र २१ को पोखरा भेटघाट मानिएको छ । केन्द्र सरकारले सहयोग र सहजीकरण नगरेको सेबकहरुको पोखरा भेलाको निचोड र निर्णय पश्चात रुष्ट मालिकको मन रमाएको भेटिदैन । एक , तीन , चार र पाँच नम्वर प्रदेशका मुख्यमन्त्रीले मधुरो स्वरमा मालिक सँग अधिकार माग्ने काइदाले रुष्ट “ भण्डारे ” दोश्रो जमिन्दार सँग प्रदेश ६ र सातको अवस्था बुझ्न तम्सिएका छन । आफैले जन्माएको दासहरुको अधिकार प्रतीको मोहलाई सांकेतिक झापड दिंदै गत भाद्र २४ को भेटघाट र बैठक स्थगित गरी दिएका छन ।
सामान्यतया दासहरुले मालिकको इच्छा र आदेशको उलङ्घन गर्दैनन । त्यो सैद्धान्तिक रुपमा पुष्टी भइसकेको छ । विश्व राजनीतिको सुक्ष्म अध्ययन गर्दा दासहरुले राजनैतिक बिद्रोह गरेको भेटिन्छ । मालिकको इच्छालाई सदैब आफ्नो लक्ष मानेर राजनैतिक भबिष्य बनाउन मरिहत्ते गरेका दासहरुले संबिधानले दिएको अधिकार खोज्न तम्सिने कार्य मालिकको निम्ती किमार्थ स्वीकार्य थिएन , भएन । फलस्वरुप बिगतमा नीति , कार्यक्रम , सिद्धान्त तिलाञ्जली दिंदै केवल दास बन्न रुचाएका वा दास बन्दै राजनैतिक भबिष्य बनाउन तयार सेवकहरु एकत्रीत हुँदै मसिनो स्वरमा मालिक बिरुद्ध बोल्ने साहसलाई बिद्रोह मानिदैंछ ।
भारतीय प्रधानमन्त्री मोदीसँग न्यानो हात मिलाएर फर्किएका दोश्रो जमिन्दारले जानाजान मिडियामा चुहाएको राजनैतिक सन्देश प्रधानमन्त्री र अध्यक्ष मध्य एक आफ्नो भागमा पर्ने कुराले तिल्मिलाई रहेको जमिन्दार आफ्नै सेवकहरुले खुला रुपमा गुनासो पोख्ने र अधिकार माग्ने खेललाई ‘शोकमा मासु भात ‘ मान्दैछन । जिन्दगीभर देश , जनता र पार्टी मात्र भन्ने पुर्ब एमालेका कैयौं सम्भाबनाहरुको राजनैतिक भबिष्य समाप्त गर्दै केवल दासहरुलाई पदोन्नती र पुरस्कृत सहितको पार्टी एकता नबुझ्ने दासहरुको दिमागसँग जमिन्दार हैरान छन ।
‘जबज ‘को दाहसंस्कार गर्दै जनताको मतबाट अपुग शक्तीलाई लेनदेनबाट पुर्ती गर्न बिगतमा मालिकले बनाएको छबी , धारणा र खेल नै परिवर्तन गर्न बाध्य भएको सेबकहरुले बुझ्नै सकेनन । दोश्रो जमिन्दार देखी मोदी सम्म मिलाउँदै प्राप्त नेकपा र सिंहदरबारको कुर्सी आफैले जन्माएको राजनैतिक दासहरु बाट धरापमा पार्ने खेल मालिकले गम्भिर ढंगले लिँदै गर्दा सेबकहरुलाई कस्तो सबक सिकाँउछन उत्सुकता पूर्वक कुरिदैछ ।
पार्टी स्वतन्त्रता कि राजनैतिक स्वतन्त्रताको निउँमा संस्थापक महासचिबले खाँदै गरेको थाल थुत्ने र ख्रुश्चेभले मृत स्टालिनको जुँगा मुसार्ने ‘पुरानो रोग ‘ जिबित मालिकहरुको निम्ती टाउको दुखाई बन्दै छ । दासहरुको प्रयोग गर्दै सत्ता राजनीति मार्फत जोसेफ स्टालिन बन्न तम्सिएको मालिक आफैले जन्माएको दासहरुको बिद्रोह कसरी ब्यबस्थापन गर्छन ? उत्सुकता पूर्वक हेरिदैं छ ।