‘हमजायगा शैली’को प्रचण्ड नैतिकता !

अनेकौँ आशङ्कालाई चिर्दै प्रधानमन्त्री प्रचण्डले गत जेठ १० राजीनामा गरिदिए । राजीनामा किन गरे ? कसले गर्न लगायो ? राजीनामाले देशमा के फरक पार्छ ? भन्ने कुनै सवाल खडा नभएको अवस्थामा प्रचण्ड राजीनामाले राजनीतिक खडेरीको अन्त गर्ने र नैतिकताको थालनी हुने आमचर्चा जो चल्न पुग्यो, यसबारे केही चिरफार गर्नु सान्दर्भिक नै हुनेछ ।

प्रधानमन्त्री प्रचण्डले राजीनामा गरिदिए । त्यसको अर्थ हो, उनी वचनबद्ध थिए । अरू कसैसँग । एक चरणको निर्वाचन सम्पन्न भएको र दोस्रो चरणको निर्वाचन हुन बाँकी रहेको अवस्थामा गरिएको राजीनामालाई सही भन्ने राजनीतिक आधार नहुँदानहुँदै पनि प्रचण्ड राजीनामाले काङ्ग्रेस सभापति देउवाको ‘धन्यवाद’ पाएका छन् भने एमालेले झिनो स्वरले विरोध गरे पनि प्रचण्ड राजीनामा ठीकै थियो भन्ने मानेको देखिन्छ । राजीनामापश्चात् काङ्ग्रेस सभापति देउवाको नजरमा नैतिकवान कहलिएका कामचलाउ प्रधानमन्त्री प्रचण्ड आज प्रायोजित मिडियामा बडो नैतिकवान, लोकतान्त्रिक, परिपक्व र राजनेता बनाइएका छन् । प्रचण्डको विगत र वर्तमानमाथि आँखा चिम्लन तयार मिडियाले बिर्सेको वा देख्न नचाहेको उनको राजीनामाभित्र लुकेको नैतिकतालाई पङ्क्तिकार हमजायगाको जोकसँग मिलेको देख्न पुग्दै छ ।

दार्जिलिङका प्रसिद्ध र चर्चित ड्राइभर दलबहादुर गुरुङ ‘हमजायगा’ आफ्ना साथीहरूमाझ सधैँ हास्यरसका साथ ठटौली पाराले प्रस्तुत हुन्थे । उनको मजाकिया शैलीले हायलकायल भएकाहरू उनलाई हमजायगाको शैली भन्दै नक्कल पनि गर्दथे । उनले सधैँजसो गर्ने मजाकिया शैलीमा आफ्नो घर धेरै ठूलो, राम्रो साथै श्रीमती धेरै सुन्दरी रहेको चर्चा गर्ने गर्दथे । तर, कसैलाई पनि न घर देखाउँथे न श्रीमती । सधैँ पछि देखाउँछु भन्दै टार्ने गर्दथे । एक दिन उनका साथीहरूले अति नै कर गरेपछि सडकछेउ रहेको ठूलो घर (अरू कसैको घर) आफ्नो भएको भन्दै दुई–चार साथी लिएर देखाउन पुगे । संयोगवश खुला रहेको ढोकाबाट भित्र प्रवेश गर्दै यो मेरो किचेन, यो भेटघाट कक्ष, यो पुस्तकालय भन्दै गफ दिए । सबैको कर गरेर सुत्ने कोठा कुन हो नि ? भन्दा एउटा कोठाको ढोका खोल्दै भने– यो मेरो सुत्ने कोठा । कोठाभित्र खाटमा निदाइरहेकी महिलालाई देख्नासाथ उनका साथीहरूले सोधे । निदाइरहेकी महिला को नि ? उनले भने– मेरी श्रीमती ! सोही पलङको अलिकपर सुतिरहेको पुरुषलाई देखाउँदै उनीसँगै रहेका साथीहरूले हमजायगालाई प्रश्न प्रश्न गरे– त्यो तपाईंकी श्रीमतीसँग सुतेको मानिस को नि ? हमजायगाले नहाँसी जवाफ दिए– त्यो पुरुषचाहिँ ‘म’ ।

आज देशको प्रधानमन्त्री प्रचण्डको स्थिति ठीक हमजायगाको भन्दा फरक भेटिँदैन । सारा देशवासीले भोगिरहेको प्रचण्डको हमजायगा शैलीलाई बिर्संदै उनलाई नैतिकवान भन्दै राजनीतिलाई दिग्भ्रमित गर्ने कोसिसभित्र के स्वार्थ लुकेको छ ? के प्रचण्ड महान् नैतिकवान, लोकतन्त्रवादी र राजनेता नै हुन् त ? भन्न उनको विगत र दशमहिने कार्यकालतिर फर्कन अत्यन्त मनासिव हुन्छ भन्ने पङ्क्तिकारको धारणा छ । उनको नैतिकताभित्र लुकेको बदमासीलाई एकपटक आमजनतामाझ पस्कनु पत्रकारिताको बाध्यता र धर्म हो भन्ने मान्नु उपयुक्त हुनेछ ।

पुष्पकमल दाहाल उर्फ प्रचण्डलाई राजनीतिक रूपमा किन र कसले जन्मायो भन्ने कुरा कम्तीमा पनि सचेत नागरिकले जाने–बुझेकै हुनुपर्छ भन्ने पङ्क्तिकारको मान्यता रहिआएको छ । नेपालको राजनीतिलाई अस्थिर बनाउने शक्तिले भरमार प्रयोग गरेका प्रचण्ड आजपर्यन्त प्रयोगवादकै सिकार भइरहेको नेपाली राजनीतिमा उनी एकाएक नैतिकवान राजनेता बनाइनुको भित्री खेल के हुन सक्छ ? उनले प्रधानमन्त्री पद त्याग्न बाध्य बनाइँदा पनि राजनीतिमा नैतिकताको थालनी गरिएको भन्ने बुझ्नलाई नीतिशास्त्र र नैतिकताको के सम्बन्ध छ भन्ने बुझ्नु उचित हुनेछ ।

आफँै सम्मिलित ओली सरकारसँग पारपाचुके गराउँदै २०७३ साल चैत मसान्तसम्मको आयु दिएर जन्माइएको प्रचण्ड सरकार अनेकौँ जालझेल, तिकडमका बाबजुद एकमहिना १० दिन मात्र आफ्नो आयु बढाउन सफल भएको कुरालाई ढाकछोप गर्दै राजीनामापश्चात् फैलाइएको नैतिकताको हावा बिस्तारै दुर्गन्धित हुँदै छ । तेस्रो पक्षलाई साक्षी राख्दै मधेसी मोर्चासँग तीनबुँदेको वाचा कबुल मुसा र बिरालोको खेल आजसम्म जारी रहेको अवस्थामा कामचलाउ बन्न पुगेको सरकार अझै नैतिकताको राग अलाप्नु आफैँमा हास्यास्पद लाग्दै छ ।

सतहमा देखिएको मधेसी मोर्चासँग कबुल गरिएको वाचाभन्दा अन्यत्रको आदेश शिरोपर गर्दै संविधान संशोधनको नाममा छेपाराको पेटेन्ट राइट खोस्ने प्रचण्ड आजै, एक–दुई दिनभित्र, दशैँअघि, दशैँपछि, तिहारको लगत्तै, भारत जानुअघि, भारतबाट फर्केपछि जस्ता अनेकौँ तिथि र मिति सार्वजनिक गरेको कुरा कुन नैतिकताभित्र पर्छ ? उनीसँग नैतिक जवाफ मिल्ने कुरै भएन । मधेसी मोर्चालाई मनाउने नाममा मिलेर बसेको वा शान्तसँग बसेको पाँच नम्बर प्रदेशका जनता सडक–सङ्घर्ष गर्न बाध्य पारिएको कुरा प्रचण्डले देख्ने र बुझ्ने कुरै भएन ।

सर्वोच्च अदालतको फैसलाअनुसार संसद् चलाउन बाध्य भएको प्रमुख प्रतीपक्ष एमाले र संविधानको धारा २७४ अनुसार प्रदेशसभा नभएको अवस्थामा नयाँ सीमाङ्कन गर्न संविधानले रोकेको जानकारीपछि २०७३ मङ्सिर १४ मा संसद्मा दर्ता गरिएको संविधान संशोधन प्रस्ताव नै फिर्ता लिँदा आफ्नो कारणले भएको राष्ट्रिय क्षति कुनै नैतिकताभित्र परेन । अझ एक कदम अगाडि बढ्दै संविधानको धारा २७४ को उपधारा ४, ५ र ६ नै उडाउने प्रस्ताव दर्ता गर्ने प्रचण्ड कसरी नैतिकवान हुन पुगे ? सही जवाफ उनीबाट कसैले नखोज्नुको मतलब उनी कति नैतिकवान छन् भन्ने प्रस्ट हुँदैन र ?



चौतर्फी विरोधपछि बाध्य हुँदै जारी गरिएको सम्पत्ति विवरण (तीन तोला सुन र एककट्ठा जमिन) पछि उनको नैतिकता राम्रोसँग उजागर भएकै हो । नेपालको सवालमा अराजक काम गर्ने र नैतिकताको दुहाई दिने संस्कारका जन्मदाता प्रचण्ड हुन् भन्ने खुल्दै गर्दा वास्तवमा नैतिकताको ठेट परिभाषा के रहेछ ? बुझ्ने कुतूहल जाग्दा मानिस व्यवहारको अध्ययन अनेक शास्त्रहरूमा फरक–फरक पाइयो । मानव व्यवहार प्रकृतिजस्तै परिवर्तन भइरहने हुँदा उनीहरूको नैतिकता पनि कारणमूलक ढङ्गबाट परिवर्तन भइरहने विद्यमान परिस्थितिअनुसार अध्ययन एवम् व्याख्या गर्न जरुरी देखिन्छ । रसबर्थ किडर भन्छन्, ‘नीतिशास्त्र’को मानक परिभाषामा ‘आदर्श मानव चरित्रको विज्ञान’ वा ‘नैतिक कर्तव्यको विज्ञान’जस्ता वाक्यहरू अत्यधिक सामेल गरिन्छन् । रिचार्ड विलियम पल र लिन्डा एल्डरको परिभाषाअनुसार नीतिशास्त्र एक सङ्कल्प र सिद्धान्तको समुच्च रूप हो । जसले व्यवहार संवेदन र समर्थ जीवको मद्दत गर्न सिकाउँछ साथै नोक्सानबाट बचाउन हाम्रो मार्गदर्शन गर्दछ ।

यी सबै परिभाषाअनुसार नैतिकता भनेको नीतिशास्त्र लक्षित हुने भए पनि यो नितान्त व्यक्तिगत कुरो हो भन्ने बुझिन्छ । नैतिकताको जन्म नीतिबाट भएकोभन्दा असहमत हुनुपर्ने देखिँदैन । त्यसैले नीतिबाट उत्पन्न भावलाई नैतिकता मान्नु जायज छ । वर्तमान समयमा नैतिकता केवल किताबमा मात्र भेटिन्छ । मानिसहरू गलत तरिकाबाट ज्यादा पाउनुपर्ने इच्छा, चाहना बढाउन लाग्छन्, तब भ्रष्टाचारले जन्म लिन्छ । जुन पछि गएर नैतिकताको पतनको कारण बन्दछ । माथिको परिभाषा बुझ्नासाथ भन्न सकिन्छ– संसारमा त्यो मानिस मात्र नैतिकवान हुन सक्छ जसलाई लोभ र डर हुँदैन । के प्रचण्डसँग यी दुई चिज छन् ? महादेवले तेस्रो नजर खोलेर खोजे पनि नभेटिने चिज प्रचण्डमा भेटियो भन्दै (उनको राजीनामापछि) बयानबाजी गर्ने नेपाली पत्रकारिता त्यही लोभ र डरमा फसेको आभास दिलाएको छ । लेनदेनलाई नैतिकताको जामा पहि¥याउने पछिल्लो कडी नेपाली पत्रकारिताले गरिरहेको देख्दा नैतिकता नै अनुहार लुकाउन बाध्य हुँदै छ ।

भनिन्छ, क्रान्तिका नायकहरू चुक्न सक्छन् । तर, क्रान्तिका उपलब्धिहरू चुक्न सक्दैनन् । माओवादी ध्वंसलाई प्रचण्डको भाषामा क्रान्ति मान्ने हो भने वर्तमान अवस्थामा प्रचण्ड चुक्न बाँकी ठाउँ नै रहेको भेटिँदैन । उनीहरूको ध्वंसको बलमा नेपालले स्वीकार गर्न बाध्य पारिएका उपलब्धिहरूलाई संविधानले स्वीकार गरिसकेको पाइन्छ । माओवादी ध्वंसको नाममा नेपालको राजनीतिक उपस्थिति जर्जर र थिलथिलो पारिएको, झ्यालढोका र गाह्रोहरू भत्काइएको पाइन्छ । त्यसैको चपेटामा आज देशका अन्य राजनीतिक शक्ति मात्र होइन स्वयम् माआवादी केन्द्र र प्रचण्डसमेत उनीहरूबाट खोलिएको झ्यालढोकाबाट छिरेको हावामा शुद्ध हावा मात्र होइन दुर्गन्धसमेत भित्रिएको अवस्थाले घेरिएको पाइन्छ । अनेकौँ कोसिसका बाबजुद माओवादी केन्द्रले दूषित हावाबाट मुक्ति पाउनुको साटो आफँै दुर्गन्धित अवस्थामा पुगेको तीतो सत्य आज प्रचण्डको निम्ति माहादेवले कालकुट विष पिएजस्तो भएको छ ।

कपाली तमसुकअनुसार राजीनामा गर्दैगर्दा नेपाली भाषामा राम्रो दख्खल राख्ने शिल्पीले समेत छोडिदिएको उनको कार्यकालको चर्चित काण्डहरू एनसेल करछली, म्यानपावरवाली राजदूत नियुक्ति, डीआईजी गिरफ्तार र आईजीपी नियुक्ति काण्ड साथै न्यायमूर्तिमाथि महाअभियोग काण्डले पखालिएको प्रचण्ड–छविलाई भुल्दै कार्यकालको अन्तिममा गरिएको र राजीनामापछि गर्ने कामको आधारमा नैतिकवादी देख्ने नेपाली मिडिया डरलाग्दो रोगले ग्रस्त भएको देखिन्छ । नेपाली प्रधानमन्त्री प्रचण्डको राजीनामालाई नैतिकताको लेपनले सजाउने काइदा देख्दै गर्दा रात्रि क्लबमा आगलागी हुँदा राजीनामा दिने रुमेनियाका प्रम भिक्टर पोण्टा, श्रीमतीलाई पर्याप्त समय नदिएको कारण राजीनामा दिने न्युजिल्यान्डका प्रधानमन्त्री जोन केनी, जनमतसङ्ग्रहमा आफ्नो इच्छाको विरुद्ध जनमत प्राप्त गर्ने बेलायती प्रधानमन्त्री डेभिड क्यामरुन र इटालीका प्रधानमन्त्री माटेव रेञ्जीको राजीनामा प्रचण्ड नजरमा कुन रूपमा रह्यो होला ? उनको बेमौसमको राजीनामालाई नैतिकताको सगरमाथा चढाउनेहरू के भन्दा हुन् ? जवाफको अपेक्षा नगर्नु हितकर हुनेछ ।

नेपाली राजनीतिमा परेको नैतिकताको खडेरी मैले तोडेँ भन्ने प्रचण्डले आफ्नै विगत बिर्सिए । उनको नैतिकता राजविराज काण्डपछि मधेसी मोर्चाले विश्वास फिर्ता लिनासाथ कमल थापाको आँगन पुगेको थियो । सबैलाई प्रयोग गर्ने प्रचण्ड खुद प्रयोगवादको सिकार भइरहेको दिव्यज्ञान कमल थापाले पाउनेबित्तिकै उनको स्थानमा गच्छदारलाई राख्ने काइदा कुन नैतिकताअन्तर्गत थियो ? कसैको रुचिको विषय रहेन । चैत मसान्तसम्मको आयु बिर्संदै फागुन १८ मा वैशाख ३१ को निर्वाचन मिति घोषणा गर्ने काम आफँैमा अनैतिक हुँदाहुँदै एक चरणको निर्वाचन दुई चरण पु¥याउने खेल सत्ता लम्ब्याउने सुनियोजित नियतसँग सम्बन्धित थियो भन्ने बुझिएको खुला सत्य थियो । देशलाई अनावश्यक आर्थिक बोझ थप्दै म्यादी प्रहरी नियुक्ति गर्दै जेठ ३१ बाट असार ९ हुँदै १४ पु¥याइएको निर्वाचन मिति प्रचण्ड नैतिकताभित्रकै अङ्ग थियो कि ? चुनाबै नलडी जित्ने काइदा गिरिजाबाबुबाट मात्र पाइने तथ्य भुल्दै जसरी पनि छोरी जिताउने उनको राजनीतिक काइदाले थोरै मात्र भ्रममा प्राप्त नैतिकता पनि भरतपुरमा पोखिँदा उनलाई महान् नैतिकवादी राजनेता बनाउने रफु मास्टरहरू लज्जित हुँदै छन् । प्रचण्डको विगत र वर्तमान देख्ने–भोग्नेहरू राजीनामापछि जबर्जस्ती जन्माइएको नैतिकता पुराण हमजायगा शैलीमा प्रख्यात हुँदै छ ।

वास्तवमा प्रचण्डले नयाँ नेपाल बनाउने नारा दिए, तर नेपाललाई ‘भूतपूर्व देश’ बनाउने वातावरणको निर्माण गरे । संविधानको अधिकतम स्वीकार्यता बढाउने नाममा भएकै स्वीकार्यता घटाउने कारण बन्न पुगे । संविधान कार्यान्वयनको काम निर्वाचनलाई अधुरो र अपूरो छोड्दै राजीनामा दिन पुगे । यस्ता अहम् सवालमाथि आँखा चिम्लँदै ‘म सफल प्रधानमन्त्री’ भन्न पुग्ने प्रचण्डलाई नैतिकताको टोपी पहि¥याउने खेलभित्र लुकेको षड्यन्त्र झनै खतरनाक देखिँदै छ । अर्काकी श्रीमतीलाई आफ्नो र अर्को मानिसलाई आफैँ देख्ने हमजायगा शैली प्रचण्डसँग मिल्न पुगेको वर्तमान अवस्थामा नेपाली राजनीतिलाई हमजायगा शैलीबाट जोगाउनु अत्यावश्यक भइसकेको छ अन्यथा हमजायगा शैलीको राजनीतिले प्रचण्डहरूको जयजयकार हुनेछ ।