किस्ताबन्दीका सहिदहरू !
यो लेख तयार पार्दै गर्दासम्मको कान्छो सहिद गोविन्द गौतम हुन् भन्ने पङ्क्तिकारलाई लागिरहेको छ । पङ्क्तिकारले यसो भन्नुपर्नाको कारण यहाँ को, कतिबेला, कुन प्रयोजन र कसको स्वार्थका लागि सहिद बनाइन्छन्– निश्चित नहुनुले गर्दा हो भन्ने मान्नु उपयुक्त हुनेछ । गत फागुन २६ गतेका दिन पश्चिम कञ्चनपुरको सीमाक्षेत्र आनन्दबजारमा प्रतिरोधमा उत्रिएका नेपालीमाथि भारतीय सीमा सुरक्षा बल (एसएसबी)ले गुगल म्यापअनुसारको सीमा कायम गर्ने बहानामा गोली चलाउँदा स्थानीय गोविन्द गौतमले अनाहकमा कान्छो सहिद बन्नुपरेको पीडा देशले भोग्दै छ । त्यस्तै, फागुन २३ गते सप्तरीको सदरमुकाम राजविराजनजिकै औद्योगिक क्षेत्रमा एमाले आमसभा बिथोल्न पुगेका नेपालको तराई–मधेसमा बस्ने पाँचजना नेपालीले प्रहरीको गोली खाँदै ज्यान गुमाउँदै सहिदको खातामा आफ्नो नाम लेखाउन बाध्य भए वा बनाइएको पीडा पनि थपिएको छ ।
विश्व–इतिहासमा उपस्थित धेरै पुराना देशमध्येमा पर्ने नेपाल आजभोलि दक्षिण एसियामा बिनाप्रायोजन धेरै सहिद उत्पादन गर्ने देशमा अग्रज हुने बाटोतिर लम्कँदै छ भन्नुपर्ने अवस्था सिर्जना गरिँदै छ । पत्रकार तथा मधेस मामिला विश्लेषक डा. राजेश अहिराजको भनाइलाई सापटी लिने हो भने बलिदानको आधारमा सहिद मान्नुपर्नेमा बलि प्रदानको आधार हाबी हुनाले नेपालमा सहिदको सङ्ख्या बढेको मान्न सकिन्छ । नेपालका हरेक राजनीतिक पार्टीले देशका अनेकौँ भू–भागमा आफ्ना फाइदाको निम्ति गरेका राजनीतिक गतिविधिको दौरान राज्य र पार्टीको बीच घटाइने घटनाले उत्पादन भएका सहिदको नामावली हेर्दा साँच्चै डा. अहिराजको भनाइलाई तर्कपूर्ण र जायज मान्न सकिन्छ । देशको सीमा सुरक्षा गर्न प्राण आहुती दिनेहरूलाई सहिद मान्ने परम्परालाई स्वीकार गर्ने हो भने नेपाल देशमा उत्पादन गराइएका सहिदहरू देशका कम राजनीतिक पार्टीका ज्यादा भेटिन्छन् ।
देशको सीमा बचाउने सहिदहरूपछिका महान् सहिद उनीहरू हुन् जो आफ्नो विचारको निम्ति शरीर त्याग्न राजी हुन्छन् । अझ प्रस्टसँग भन्नुपर्दा विचार र शरीरमध्ये कुन रोज्नुहुन्छ भन्दा विचार रोज्दै शरीर त्याग्नेहरूलाई सहिद मान्नु खुद सहिदको पनि सम्मान हुने देखिन्छ । हाम्रो देशमा सुगौली सन्धिपछि शरीर र विचार रोज्ने अवसर प्राप्त गर्दा विचार रोज्नेहरू धर्मभक्त, शुक्रराज, गंगालाल र दशरथ चन्द हुन् भन्ने आमनेपालीले जान्दछन् । यी सबै वस्तुस्थितिलाई नजर राख्दै पङ्क्तिकार नेपालका सहिदलाई तीन किसिमका सहिद मान्न तयार छ । देश र विचारका लागि मर्नेहरू महासहिद, राजनीतिक पार्टीमार्फत बलि प्रदान गरिएकाहरू सहिद र बलिदान पनि हुन नसकेका साथै बलि प्रदान पनि नबनेकाहरूलाई किस्ताबन्दीका सहिद भन्नु मनासिब देखिन्छ ।
यो लेख लेख्नुको मतलब सहिदहरूको अपमान गर्नु कदापि हुँदै होइन । त्यसैले सीमारक्षाको निम्ति ज्यान कुर्बान गर्नेहरू, विचारको निम्ति हाँसी–हाँसी प्राण त्याग्नेहरू, विभिन्न बहानामा धोका र तिकडममा पर्दै जीवन गुमाउनेहरूलाई सलाम गर्दै किस्ताबन्दीका सहिदहरूको बारेमा केही उल्लेख गर्ने अनुमती माग्दछु । पङ्क्तिकारलाई लाग्छ– किस्ताबन्दीका सहिदहरू केवल भौतिक रूपले जीवित रहन्छ । बाँकी सबै दृष्टिकोणले मृत । यो वर्गलाई विचारसँग कुनै लिनु–दिनु छैन । केवल खोक्रो मान, सम्मान, आडम्बर र नक्कली सिद्धान्तका लागि बाँच्ने कोसिस गर्छ । यो वर्ग सधैँ आफूलाई अग्रभागमा राख्दै विचारको कुरा गर्छ । व्यवहारमा ठीक उल्टो काम गर्छ । लोकतन्त्रमा यिनीहरूको विचार कसरी मर्न सुरुवात भयो ? परिणाम के हुन सक्छ ? यिनीहरूको भविष्य के छ वा बनाइँदै छ ? भन्ने कुतूहलको कारण पङ्क्तिकार केही पस्कने अनुमति माग्छ ।
पञ्चायतले धेरै सहिद बनायो । अब सहिद बनाउने खेल सदासदाका लागि बन्द गरिनेछ । पञ्चायतलाई समाप्त गर्दै प्रजातन्त्रमार्फत सम्पूर्ण देशवासीलाई जीवित राखिनेछ भन्दै राम्रो कामको सुरुवात नराम्रो तरिका टायर बाल्दै गरियो । सडकमा टायर बालेर ल्याएको प्रजातन्त्रले मानिसलाई जीवित बनाउन त सकेन बरु प्रजातन्त्र आगमनपछि नेपालको एक मात्र टायर उत्पादन गर्ने फ्याक्ट्री (गोरखकाली रबर उद्योग) लाई सहिद बनाउन सफल भयो । लामो बाटोबाट सफलता ढिलो हात पर्ने ज्ञान प्रजातान्त्रिक पार्टी र नेताहरूले पाउनेबित्तिकै छोटो बाटो हिँड्न राजी हुँदा चुल्ठे, मुन्द्रे, ट्वाँके र चैतेहरूको स्वागत नेताहरूको भान्सा र बेडरुमसम्म पुग्दा जनता किस्ताबन्दीका सहिद बन्ने–बनाउने सिलसिला सुरु भएको पङ्क्तिकारको ठम्याइ छ ।
माओवादी ध्वंसकालका सुप्रिमो प्रचण्ड ‘हेडसरको’ भूमिकामा प्रस्तुत हुँदै कसैलाई गणितमा त कसैलाई अङ्ग्रेजीमा फेल गर्दै किस्ताबन्दीको सहिद बनाउने कला अद्भूत नै मान्नुपर्ने देखिन्थ्यो । ध्वंसकालमा जबर्जस्ती चन्दा र बैंक डकैतीमार्फत लुटिएको सम्पत्तिको हिनामिना गर्नेलाई गणितमा फेल गर्ने र यौनदुराचारमा फस्नेहरूलाई अङ्ग्रेजीमा फेल गर्दै आफ्नो राजनीतिक प्रभाव एकछत्र लादेको बाबुरामले बुझ्ना साथ भारतीय दलाल भन्दै श्रमशिविर पु¥याइए । आफ्नै सहकर्मीलाई सहिद बनाउन पछि नपर्ने ‘प्रचण्ड’ देशको प्रधानमन्त्री बन्न के–के सहिद बनाउन तयार भए भनिरहनैपर्दैन ।
बुद्धको देश नेपाल प्रजातन्त्रको आवरणमा स्वार्थी र बुद्धूको हातमा पुगेपछि देशका तमाम राम्रा कुरा सहिद बन्ने–बनाइने काम जोडतोड साथ सुरु गराइयो । फलस्वरूप सरकारी स्कुल पढ्नेहरू बोर्डिङ पुगे भने बोर्डिङका उत्पादन देशका लागि काम नलाग्ने बन्दै विदेश पलायन हुन पुगे । देशभित्र सुनियोजित रूपमा भित्र्याइएको अनुत्पादक विचार र व्यवहारले अन्ततः पुराना मान्यता र परम्परामाथि धावा बोल्दै जनताको मनस्थितिलाई खलबल्याउने तत्वले सफलता हात पारे । हरेक नागरिकले खोज्ने न्यूनतम सुविधाहरू सडक, विद्युत्, खानेपानी, अस्पताल, सुरक्षा, रोजगारी र विकास नदेख्दा थुप्रै मानिस यो देशमा भविष्य छैन भन्दै विदेश पलायन हुने क्रमले किस्ताबन्दीको सहिद हुँदै गरेको महसुस नै गर्न भ्याएनन् ।
सम्पन्न, सफल र विशिष्ट हुन चाकडी, चाप्लुसी र गुलामीलाई साधन बनाउने नेपाली लोकतन्त्रले लुट, हिंसा र भ्रष्टाचारलाई आत्मसात् नै गरिसकेपछि के–के कुरा सहिद बने नबुझ्ने मानिस फेला नै पर्दैन आजभोलि । देशले मलाई उपयोग गर्न सकेन । विदेशमा टिक्नै यो मन मान्दैन भन्नेहरू लोकतन्त्रको नाममा अलोकतन्त्रवादीको शासन भोग्न बाध्य हुनाको पीडा कसरी भुल्न सक्छन् ? देशको राजनीतिबाट बिच्किएको निराश र आक्रोसित युवा जमात प्रत्यक्ष रूपले जे पनि गर्न तयार हुने र विदेश पलायन भएका केवल सामाजिक सञ्जालमार्फत आफ्नो आक्रामक भावना पोख्ने स्थिति बडो टीठलाग्दो देखिँदै छ ।
इज्जतको डर च्यातिएको लुगा लगाउनेलाई हुन्छ, तर वर्तमान जमाना खुद आफैँ नयाँ लुगा च्यात्दै लगाउने स्थितिबाट गुज्रिरहेको अवस्थामा नेपाली लोकतन्त्र प्रभावित भएको सबैले मान्न तयार छन् । लाज एक समय आफँै आउँछ, तर सम्बन्ध बढ्दै जाँदा आफँै पच्छ भनेजस्तो नेपाली लोकतान्त्रिक शीर्ष नेताको हविगत देख्दा के पढेलेखेका र धनी मानिसको राष्ट्र हुँदैन ? के उनीहरू सुविधाभोगी हुन मात्र जन्मिएका हुन् ? के उनीहरूको राष्ट्र सुखसुविधा मात्र हो ? देशको माया केवल देश छोडेर जान नसक्नेलाई मात्र हो ? भन्ने दिन नेपाली लोकतन्त्रले ल्याएको होइन र ? भन्नुपर्ने अवस्था हाम्रैसामु उपस्थित छ ।
जाली दासहरूको हातमा पुगेको लोकतन्त्रमा जो मरे तिनीहरूलाई भाग्यमानी मान्नुपर्ने अवस्था सिर्जना गरिँदै छ । सुत्केरीजस्तो सामान्य कुरामा डाक्टर र रगतको अभावले ज्यान गुमाउनुपर्ने, पैसाको अभावले हस्पिटलमा आत्महत्या गर्नुपर्ने, सिटामोलविहीन जीवन जिउन बाध्य जनता बस्ने देशमा दिंवगत सुशील, ओली, सुजाताजस्ता महानुभावले राज्यको ढुकुटी दोहन गर्न पाउनुले वर्तमान लोकतन्त्रमा पनि किस्ताबन्दीका सहिदको स्थान फुटपाथ हो भन्ने जगजाहेर छ ।
चर्चावादी र खर्चवादीहरूले बिनातयारी सस्तो लोकप्रियताका लागि बोलिएका र गरिएका तमाम हर्कतले दिन प्रतिदिन मर्दै बाँचेका देशवासीको वेदना बुझ्ने लोकतन्त्र नै आउन सकेन । भूकम्पले समेत मार्न नसकेको मानिसलाई जिउँदै मार्दै किस्ताबन्दीमा सहिद बनाउने सुशील, ओली र प्रचण्ड सरकार खुद मृत अवस्थामा पुग्नु नेपाली लोकतन्त्रको निम्ति शुभसङ्केत कसरी भन्नु !
वर्तमान नेपालमा देश र संविधानको चिन्ता कम, अमेरिकी ट्रम्प–नीति, क्यानडा, अस्ट्रेलिया र युरोपको भिसा–नीतिको चिन्ता र चर्चा बढी छ । मलेसिया र साउदी अरेबियालगायत खाडी मुलुकको श्रम–नीतिले मन पोल्ने परिवार र युवायुवतीको दर्दनाक आर्थिक अवस्थाले उनीहरूको जीवन कसरी चल्दै छ बुझ्न सकिन्छ । तरकारी र नुनको भाउसमेत बिचौलियाको हातमा पुगेको नेपालको राजनीतिले निर्माण गरेको अर्थनीति औसतमा दैनिक २० किलो सुन नेपालमार्फत तस्करी हुनुले राष्ट्र र राष्ट्रवासीलाई कसरी किस्ताबन्दीमा मारिँदै छ भन्ने कुरा भान्सामा पाक्ने तरकारीको परिकार हेर्दा थाहा लाग्छ ।
बजेटमार्फत छुट्याइएको विकास निर्माणको रकम बैंकखातामा राख्दै सर्वसाधारण मानिसलाई बेरोजगार बनाउने सरकारले किस्ताबन्दीमा के–के गर्दै छ ? बुझ्ने इच्छा, चाहना नै मरिसकेको छ भन्ने पछिल्लो प्रमाण अर्थमन्त्री महरामार्फत एनसेल (पुँजीगत लाभ कर) कर छलीको निर्णय मन्त्रिपरिषद्मा लाँदै कर कार्यालयको हत्या गर्न लाग्नुले बुझ्न सकिन्छ । सत्तामा पुग्दै राष्ट्र र जनतालाई दोहन गर्ने प्रधानमन्त्री प्रचण्ड हत्यारा र अपराधीलाई संरक्षण गर्दै आफ्नै पार्टीमार्फत बालकृष्ण ढुंगेललाई अभिनन्दन गराउनुले जनतालाई किस्ताबन्दीमै समाप्त गर्नु हो भन्ने प्रमाण उनको आठमहिने कार्यकाल हेरे थाहा लाग्छ ।
विकास, शान्ति, स्थिरता र लोकतन्त्रको ठाउँमा जाति, भाषा, धर्म, क्षेत्र, लिङ्गको दुहाइ दिँदै फैलाइएको घृणामार्फत लोकतन्त्रको मूल्य, मान्यता, आचरण, नैतिकता, परम्परा, रीतिथिति, भाषा, साहित्य, दर्शन हुँदै देशको जन्मदाताप्रतिसमेत विष घोलिएको मुलुक कसरी सग्लो बच्ला ? फगत कुर्सी र पैसाको निम्ति मुलुकलाई किस्ताबन्दीमा विखण्डन गर्न कम्मर कसेर लाग्नेहरूको विरुद्ध किस्ताबन्दीका सहिदको काँधमा देश जोगाउने जिम्मा आइलागेको छ । बलिदान र बली प्रदानबाट जोगिएका तमाम किस्ताबन्दीका सहिदहरू सबैखाले भ्रम र स्वार्थलाई बिदा गर्न एकपटक बलिदान हुने कि, तिनै नेता र राजनीतिको निम्ति किस्ताबन्दीका सहिद बन्दै जिउने ? रोज्न ढिला भइसकेको छ ।
विश्व–इतिहासमा उपस्थित धेरै पुराना देशमध्येमा पर्ने नेपाल आजभोलि दक्षिण एसियामा बिनाप्रायोजन धेरै सहिद उत्पादन गर्ने देशमा अग्रज हुने बाटोतिर लम्कँदै छ भन्नुपर्ने अवस्था सिर्जना गरिँदै छ । पत्रकार तथा मधेस मामिला विश्लेषक डा. राजेश अहिराजको भनाइलाई सापटी लिने हो भने बलिदानको आधारमा सहिद मान्नुपर्नेमा बलि प्रदानको आधार हाबी हुनाले नेपालमा सहिदको सङ्ख्या बढेको मान्न सकिन्छ । नेपालका हरेक राजनीतिक पार्टीले देशका अनेकौँ भू–भागमा आफ्ना फाइदाको निम्ति गरेका राजनीतिक गतिविधिको दौरान राज्य र पार्टीको बीच घटाइने घटनाले उत्पादन भएका सहिदको नामावली हेर्दा साँच्चै डा. अहिराजको भनाइलाई तर्कपूर्ण र जायज मान्न सकिन्छ । देशको सीमा सुरक्षा गर्न प्राण आहुती दिनेहरूलाई सहिद मान्ने परम्परालाई स्वीकार गर्ने हो भने नेपाल देशमा उत्पादन गराइएका सहिदहरू देशका कम राजनीतिक पार्टीका ज्यादा भेटिन्छन् ।
देशको सीमा बचाउने सहिदहरूपछिका महान् सहिद उनीहरू हुन् जो आफ्नो विचारको निम्ति शरीर त्याग्न राजी हुन्छन् । अझ प्रस्टसँग भन्नुपर्दा विचार र शरीरमध्ये कुन रोज्नुहुन्छ भन्दा विचार रोज्दै शरीर त्याग्नेहरूलाई सहिद मान्नु खुद सहिदको पनि सम्मान हुने देखिन्छ । हाम्रो देशमा सुगौली सन्धिपछि शरीर र विचार रोज्ने अवसर प्राप्त गर्दा विचार रोज्नेहरू धर्मभक्त, शुक्रराज, गंगालाल र दशरथ चन्द हुन् भन्ने आमनेपालीले जान्दछन् । यी सबै वस्तुस्थितिलाई नजर राख्दै पङ्क्तिकार नेपालका सहिदलाई तीन किसिमका सहिद मान्न तयार छ । देश र विचारका लागि मर्नेहरू महासहिद, राजनीतिक पार्टीमार्फत बलि प्रदान गरिएकाहरू सहिद र बलिदान पनि हुन नसकेका साथै बलि प्रदान पनि नबनेकाहरूलाई किस्ताबन्दीका सहिद भन्नु मनासिब देखिन्छ ।
यो लेख लेख्नुको मतलब सहिदहरूको अपमान गर्नु कदापि हुँदै होइन । त्यसैले सीमारक्षाको निम्ति ज्यान कुर्बान गर्नेहरू, विचारको निम्ति हाँसी–हाँसी प्राण त्याग्नेहरू, विभिन्न बहानामा धोका र तिकडममा पर्दै जीवन गुमाउनेहरूलाई सलाम गर्दै किस्ताबन्दीका सहिदहरूको बारेमा केही उल्लेख गर्ने अनुमती माग्दछु । पङ्क्तिकारलाई लाग्छ– किस्ताबन्दीका सहिदहरू केवल भौतिक रूपले जीवित रहन्छ । बाँकी सबै दृष्टिकोणले मृत । यो वर्गलाई विचारसँग कुनै लिनु–दिनु छैन । केवल खोक्रो मान, सम्मान, आडम्बर र नक्कली सिद्धान्तका लागि बाँच्ने कोसिस गर्छ । यो वर्ग सधैँ आफूलाई अग्रभागमा राख्दै विचारको कुरा गर्छ । व्यवहारमा ठीक उल्टो काम गर्छ । लोकतन्त्रमा यिनीहरूको विचार कसरी मर्न सुरुवात भयो ? परिणाम के हुन सक्छ ? यिनीहरूको भविष्य के छ वा बनाइँदै छ ? भन्ने कुतूहलको कारण पङ्क्तिकार केही पस्कने अनुमति माग्छ ।
पञ्चायतले धेरै सहिद बनायो । अब सहिद बनाउने खेल सदासदाका लागि बन्द गरिनेछ । पञ्चायतलाई समाप्त गर्दै प्रजातन्त्रमार्फत सम्पूर्ण देशवासीलाई जीवित राखिनेछ भन्दै राम्रो कामको सुरुवात नराम्रो तरिका टायर बाल्दै गरियो । सडकमा टायर बालेर ल्याएको प्रजातन्त्रले मानिसलाई जीवित बनाउन त सकेन बरु प्रजातन्त्र आगमनपछि नेपालको एक मात्र टायर उत्पादन गर्ने फ्याक्ट्री (गोरखकाली रबर उद्योग) लाई सहिद बनाउन सफल भयो । लामो बाटोबाट सफलता ढिलो हात पर्ने ज्ञान प्रजातान्त्रिक पार्टी र नेताहरूले पाउनेबित्तिकै छोटो बाटो हिँड्न राजी हुँदा चुल्ठे, मुन्द्रे, ट्वाँके र चैतेहरूको स्वागत नेताहरूको भान्सा र बेडरुमसम्म पुग्दा जनता किस्ताबन्दीका सहिद बन्ने–बनाउने सिलसिला सुरु भएको पङ्क्तिकारको ठम्याइ छ ।
माओवादी ध्वंसकालका सुप्रिमो प्रचण्ड ‘हेडसरको’ भूमिकामा प्रस्तुत हुँदै कसैलाई गणितमा त कसैलाई अङ्ग्रेजीमा फेल गर्दै किस्ताबन्दीको सहिद बनाउने कला अद्भूत नै मान्नुपर्ने देखिन्थ्यो । ध्वंसकालमा जबर्जस्ती चन्दा र बैंक डकैतीमार्फत लुटिएको सम्पत्तिको हिनामिना गर्नेलाई गणितमा फेल गर्ने र यौनदुराचारमा फस्नेहरूलाई अङ्ग्रेजीमा फेल गर्दै आफ्नो राजनीतिक प्रभाव एकछत्र लादेको बाबुरामले बुझ्ना साथ भारतीय दलाल भन्दै श्रमशिविर पु¥याइए । आफ्नै सहकर्मीलाई सहिद बनाउन पछि नपर्ने ‘प्रचण्ड’ देशको प्रधानमन्त्री बन्न के–के सहिद बनाउन तयार भए भनिरहनैपर्दैन ।
बुद्धको देश नेपाल प्रजातन्त्रको आवरणमा स्वार्थी र बुद्धूको हातमा पुगेपछि देशका तमाम राम्रा कुरा सहिद बन्ने–बनाइने काम जोडतोड साथ सुरु गराइयो । फलस्वरूप सरकारी स्कुल पढ्नेहरू बोर्डिङ पुगे भने बोर्डिङका उत्पादन देशका लागि काम नलाग्ने बन्दै विदेश पलायन हुन पुगे । देशभित्र सुनियोजित रूपमा भित्र्याइएको अनुत्पादक विचार र व्यवहारले अन्ततः पुराना मान्यता र परम्परामाथि धावा बोल्दै जनताको मनस्थितिलाई खलबल्याउने तत्वले सफलता हात पारे । हरेक नागरिकले खोज्ने न्यूनतम सुविधाहरू सडक, विद्युत्, खानेपानी, अस्पताल, सुरक्षा, रोजगारी र विकास नदेख्दा थुप्रै मानिस यो देशमा भविष्य छैन भन्दै विदेश पलायन हुने क्रमले किस्ताबन्दीको सहिद हुँदै गरेको महसुस नै गर्न भ्याएनन् ।
सम्पन्न, सफल र विशिष्ट हुन चाकडी, चाप्लुसी र गुलामीलाई साधन बनाउने नेपाली लोकतन्त्रले लुट, हिंसा र भ्रष्टाचारलाई आत्मसात् नै गरिसकेपछि के–के कुरा सहिद बने नबुझ्ने मानिस फेला नै पर्दैन आजभोलि । देशले मलाई उपयोग गर्न सकेन । विदेशमा टिक्नै यो मन मान्दैन भन्नेहरू लोकतन्त्रको नाममा अलोकतन्त्रवादीको शासन भोग्न बाध्य हुनाको पीडा कसरी भुल्न सक्छन् ? देशको राजनीतिबाट बिच्किएको निराश र आक्रोसित युवा जमात प्रत्यक्ष रूपले जे पनि गर्न तयार हुने र विदेश पलायन भएका केवल सामाजिक सञ्जालमार्फत आफ्नो आक्रामक भावना पोख्ने स्थिति बडो टीठलाग्दो देखिँदै छ ।
इज्जतको डर च्यातिएको लुगा लगाउनेलाई हुन्छ, तर वर्तमान जमाना खुद आफैँ नयाँ लुगा च्यात्दै लगाउने स्थितिबाट गुज्रिरहेको अवस्थामा नेपाली लोकतन्त्र प्रभावित भएको सबैले मान्न तयार छन् । लाज एक समय आफँै आउँछ, तर सम्बन्ध बढ्दै जाँदा आफँै पच्छ भनेजस्तो नेपाली लोकतान्त्रिक शीर्ष नेताको हविगत देख्दा के पढेलेखेका र धनी मानिसको राष्ट्र हुँदैन ? के उनीहरू सुविधाभोगी हुन मात्र जन्मिएका हुन् ? के उनीहरूको राष्ट्र सुखसुविधा मात्र हो ? देशको माया केवल देश छोडेर जान नसक्नेलाई मात्र हो ? भन्ने दिन नेपाली लोकतन्त्रले ल्याएको होइन र ? भन्नुपर्ने अवस्था हाम्रैसामु उपस्थित छ ।
जाली दासहरूको हातमा पुगेको लोकतन्त्रमा जो मरे तिनीहरूलाई भाग्यमानी मान्नुपर्ने अवस्था सिर्जना गरिँदै छ । सुत्केरीजस्तो सामान्य कुरामा डाक्टर र रगतको अभावले ज्यान गुमाउनुपर्ने, पैसाको अभावले हस्पिटलमा आत्महत्या गर्नुपर्ने, सिटामोलविहीन जीवन जिउन बाध्य जनता बस्ने देशमा दिंवगत सुशील, ओली, सुजाताजस्ता महानुभावले राज्यको ढुकुटी दोहन गर्न पाउनुले वर्तमान लोकतन्त्रमा पनि किस्ताबन्दीका सहिदको स्थान फुटपाथ हो भन्ने जगजाहेर छ ।
चर्चावादी र खर्चवादीहरूले बिनातयारी सस्तो लोकप्रियताका लागि बोलिएका र गरिएका तमाम हर्कतले दिन प्रतिदिन मर्दै बाँचेका देशवासीको वेदना बुझ्ने लोकतन्त्र नै आउन सकेन । भूकम्पले समेत मार्न नसकेको मानिसलाई जिउँदै मार्दै किस्ताबन्दीमा सहिद बनाउने सुशील, ओली र प्रचण्ड सरकार खुद मृत अवस्थामा पुग्नु नेपाली लोकतन्त्रको निम्ति शुभसङ्केत कसरी भन्नु !
वर्तमान नेपालमा देश र संविधानको चिन्ता कम, अमेरिकी ट्रम्प–नीति, क्यानडा, अस्ट्रेलिया र युरोपको भिसा–नीतिको चिन्ता र चर्चा बढी छ । मलेसिया र साउदी अरेबियालगायत खाडी मुलुकको श्रम–नीतिले मन पोल्ने परिवार र युवायुवतीको दर्दनाक आर्थिक अवस्थाले उनीहरूको जीवन कसरी चल्दै छ बुझ्न सकिन्छ । तरकारी र नुनको भाउसमेत बिचौलियाको हातमा पुगेको नेपालको राजनीतिले निर्माण गरेको अर्थनीति औसतमा दैनिक २० किलो सुन नेपालमार्फत तस्करी हुनुले राष्ट्र र राष्ट्रवासीलाई कसरी किस्ताबन्दीमा मारिँदै छ भन्ने कुरा भान्सामा पाक्ने तरकारीको परिकार हेर्दा थाहा लाग्छ ।
बजेटमार्फत छुट्याइएको विकास निर्माणको रकम बैंकखातामा राख्दै सर्वसाधारण मानिसलाई बेरोजगार बनाउने सरकारले किस्ताबन्दीमा के–के गर्दै छ ? बुझ्ने इच्छा, चाहना नै मरिसकेको छ भन्ने पछिल्लो प्रमाण अर्थमन्त्री महरामार्फत एनसेल (पुँजीगत लाभ कर) कर छलीको निर्णय मन्त्रिपरिषद्मा लाँदै कर कार्यालयको हत्या गर्न लाग्नुले बुझ्न सकिन्छ । सत्तामा पुग्दै राष्ट्र र जनतालाई दोहन गर्ने प्रधानमन्त्री प्रचण्ड हत्यारा र अपराधीलाई संरक्षण गर्दै आफ्नै पार्टीमार्फत बालकृष्ण ढुंगेललाई अभिनन्दन गराउनुले जनतालाई किस्ताबन्दीमै समाप्त गर्नु हो भन्ने प्रमाण उनको आठमहिने कार्यकाल हेरे थाहा लाग्छ ।
विकास, शान्ति, स्थिरता र लोकतन्त्रको ठाउँमा जाति, भाषा, धर्म, क्षेत्र, लिङ्गको दुहाइ दिँदै फैलाइएको घृणामार्फत लोकतन्त्रको मूल्य, मान्यता, आचरण, नैतिकता, परम्परा, रीतिथिति, भाषा, साहित्य, दर्शन हुँदै देशको जन्मदाताप्रतिसमेत विष घोलिएको मुलुक कसरी सग्लो बच्ला ? फगत कुर्सी र पैसाको निम्ति मुलुकलाई किस्ताबन्दीमा विखण्डन गर्न कम्मर कसेर लाग्नेहरूको विरुद्ध किस्ताबन्दीका सहिदको काँधमा देश जोगाउने जिम्मा आइलागेको छ । बलिदान र बली प्रदानबाट जोगिएका तमाम किस्ताबन्दीका सहिदहरू सबैखाले भ्रम र स्वार्थलाई बिदा गर्न एकपटक बलिदान हुने कि, तिनै नेता र राजनीतिको निम्ति किस्ताबन्दीका सहिद बन्दै जिउने ? रोज्न ढिला भइसकेको छ ।