अधिनायकवादको हौवा

२०७४ को दसैंलगत्तै दाहाल, ओली र बाबुरामले ल्याएको राजनीतिक भुइँचालोको असर दिन प्रतिदिन थपिँदै छ । दाहाल–ओलीको पूर्वसहमतिअनुरूप ६०–४० को भागबन्डाले रन्थनिएका बाबुराम आफ्नो उपस्थिति दयनीय महसुस गर्नासाथ देउवाको भिक्षा थाप्न राजी हुँदै गोरखा–२ प्राप्त गर्न सफल भए । नेपाली राजनीतिमा आफूलाई केन्द्रबिन्दुमा राख्दै कसरी अघि बढ्नुपर्छ भन्ने विश्वविद्यालयको प्रोफेसर बाबुरामले मधेसवादी नेतालाई माथ गर्दै छोडेको ओली–दाहाल सहकार्यले उनको राजनीतिक स्तर र स्थान एकैसाथ खुलेर प्रकट भएको मानिँदै छ । नेपालका वामपन्थी मतदाताको चाहनालाई साथ दिँदै निर्वाचन पूर्वसहकार्य र निर्वाचनपश्चात्को पार्टी एकीकरणको कारणले रन्थनिएको कांग्रेस अनेक बहानाबाजी गर्दै वामपन्थी सहकार्यलाई अपमानित र बदनाम गर्ने कोसिस गर्दै छ । राणाहरूको जनताप्रति हेर्ने सोचलाई उखेर फाल्न नेपाली राजनीतिले तत्कालीन समयमा जन्म दिएको राजनीतिक शक्तिहरू कांग्रेस र वामपन्थीहरूको योगदानस्वरूप रैतीबाट मानिस बन्न पाएको २००७ को परिवर्तनपछि वामपन्थी आन्दोलन अनेक समस्याको सामना गर्न बाध्य पारियो । सामाजिक ढाँचासँग असहमत वा परिवर्तन गर्न चाहने शक्ति जसले समाजमा अनेक कारणवश विभिन्न क्षेत्रमा पछाडि पारिएका तप्कालाई मूलधारमा ल्याउन हरदम कोसिस गरिरहने वामपन्थी शक्ति आन्तरिक र बाह्य राजनीतिको सिकार बनिरह्यो । वामपन्थी शब्द राजनीतिसँग सम्बन्धित विषय हो भन्ने जान्दाजान्दै समाजमा पिछडिएका मानिस वा पछाडि पारिएका मानिसको पक्षमा सहानुभूति दर्साउँदै राजनीति गर्न पनि प्रतिबन्ध लगाइयो । वामपन्थी विचारधारा मान्ने मानिसहरू पुँजीवाद (एउटा यस्तो आर्थिक व्यवस्था जसमा निजी मुनाफाको निम्ति उद्योगहरू खोल्न प्रोत्साहन गरिन्छ, जहाँ मानिसहरू निजी व्यापारमार्फत सम्पत्ति थुपार्न मरिहत्ते गर्छन्) को विरोध गर्छन् । सारांशमा पछाडि पारिएका, हेपिएका र चेपिएका मानिसको पक्षमा बोल्ने वामपन्थी राजनीतिको धर्मलाई भाँजो हालियो ।

बराबरीमा आधारित सामाजिक, आर्थिक र राजनीतिक व्यवस्था स्थापना गर्न कार्ल माक्र्सद्वारा प्रतिपादित सिद्धान्त माक्र्सवाद वामपन्थीको निम्ति मार्गदर्शक सिद्धान्त बन्न सफल भयो । धनी र गरिबबीच, महिला र पुरुषबीच, ठूलो र सानो जातिबीच खडा गरिएका असमानताको खाडललाई जीवित राख्दै सबै कुरा पूर्वजन्मको खेल वा ईश्वरको लीला भन्दै उत्पादनको साधनमाथि कब्जा जमाउन सफल सामन्तवादी शक्तिविरुद्ध जेहाद छेड्ने काम वामपन्थीबाट सुरु गरियो । तत्कालीन समयमा केही मानिस भन्ने गर्थे, ‘केही व्यक्ति कम भ्रष्ट, कम दुष्ट हुने हो भने समाजमा उल्लेख्य सुधार हुन सक्थ्यो ।’ तर, माक्र्सको भनाइअनुसार निजी कोसिसले सामान्य परिवर्तन ल्याउन पनि कठिन थियो । त्यसैले समाजलाई आमूल परिवर्तन गर्न, समाजलाई सताउने अनेकौं समस्याबाट छुटकारा दिलाउन र सबै पुरुष, महिलाको पूर्ण विकास गर्न समाजवाद स्थापना नै एक मात्र उपाय मान्थे । केवल मुनाफामा आधारित सबैखाले शोषणबाट मुक्ति दिलाउने एक मात्र उपाय शान्ति, समाजवाद र समृद्धिको मूल मन्त्रलाई नेपाली वामपन्थीले बोक्नासाथ उनीहरूमाथि बक्रदृष्टि हालियो । नेपालको प्रजातान्त्रिक आन्दोलनको हरेक मोर्चामा आफूलाई सहभागी गराउँदै नेपाली जनताको मन जित्न सफल वामपन्थीहरू माक्र्सवादी सिद्धान्तलाई शिरोपर गर्दै रहे । शीतयुद्धकालीन राजनीतिको प्रभावस्वरूप अपवादमा लेनिनवादी र माओवादी सिद्धान्तको ठाडो नक्कल गर्दै केही हिंसात्मक गतिविधि गर्न पुगेका घटना झापा आन्दोलन र १० वर्षे माओवादी ध्वंस काफी छन् ।

भूराजनीति र विश्व पुँजीवादी शक्ति सन्तुलनको कारण हत्याहिंसाबाट नेपाली जनताको मुक्ति सम्भव नदेखिँदा मतपत्रको माध्यमबाट जनताको जीवनस्तर उकास्दै समाज परिवर्तन गर्ने शान्तिपूर्ण बाटो अंगीकार गर्न पुगेको पछिल्लो घटनाले कांग्रेसको राजनीतिक जमिन हल्लिन पुगेको संकेत अनेक ढंगबाट छापाहरूमा पोखिन पुगेको पाइन्छ । सामान्य रूपमा बहुमतभन्दा बढी वाम रुझानको मतदाताहरू रहेको वर्तमान नेपालमा माओवादी केन्द्र र एमालेको चुनावी गठबन्धनको कारण आफ्नो जागिर धरापमा परेको कांग्रेसी रोदन वर्तमान गठबन्धनबाट प्रजातन्त्र खतरामा जस्ता बचकना प्रचार गर्न व्यस्त र मजबुर हुँदै छ । बाघ आयो बाघ आयो भन्दै छट्टु स्यालले चल्ला टिपेजस्तै माओवादी केन्द्र र एमालेको डर देखाउँदै प्रजातन्त्रको नाममा लुटी खाने कांग्रेसी काइदा नेपालमा अधिनायकवादले जन्म लिँदै छ भन्ने हल्ला हेरे काफी देखिन्छ । प्राकृतिक स्रोत र साधनको दोहन, अन्याय, अत्याचार, शोषण, दमनको भयावह रूप समाजमा देख्दा देख्दै केवल आफ्नो व्यक्तिगत प्रतिष्ठाका निम्ति खोलिएको अंसख्य वामपन्थी पसल बन्द गर्ने एमाले माओवादी केन्द्रको निर्णयले कांग्रेसको निम्ति अकल्पनीय संकट निम्तिएको मानिँदै छ ।

हरेक सत्ताको विकल्प समाजवाद हो भन्ने माक्र्सको मूल मन्त्र नै समाज परिवर्तनको आधार मान्दै आएका नेपाली वामपन्थी अन्ततः वाम सहकार्य गर्न राजी भएका छन् । २०४६ पछि सामान्य रूपले परिवर्तन गरिएको राजनीतिक व्यवस्थामा कांग्रेसको हालीमुहालीपछि गरिएका तमाम शोषण र दमनको निरन्तरतामा फस्न पुगेको नेपालको वाम आन्दोलन अनेकौं बहानामा पुँजीवादीको खेलौना बन्न पुगेको कटु यथार्थ हाम्रै सामु छ । फलस्वरूप दक्षिणपन्थ र उग्रवाम पन्थको नाम र काममा कथित लोकतन्त्रवादीले खेलाएको नेपाली वामपन्थी आन्दोलनप्रति जनतामा जागेको उत्साह, भरोसामा कदापि खर्हो उत्तीर्ण नसकेको स्वीकार गर्नैपर्छ । अनेकौं कमजोरी र तिक्ततापूर्ण सम्बन्धबाट गुज्रिएको नेपालका वामपन्थी पछिल्लो कालखण्डमा भूराजनीति र कांग्रेसको कुटिल खेलबाट फुत्किँदै वाम सहकार्य गर्न सहमत हुँदा नयाँ आशाको किरण देखा पर्दै छ ।

जन्मँदै नाति जर्नेल बन्ने राणाहरूको पारिवारिक परम्पराबाट सताइएका असन्तुष्ट राणाहरूको पार्टी नेपाली कांग्रेस नेपालको सवालमा लोकतन्त्रको पेटेन्ट राइट केवल आफूसँग रहेको मानिरह्यो । राणाहरूको विरासतमा पाएको व्यक्तिवादी प्रवृत्तिको जगमा हुर्किएको कांग्रेस केवल वचन र पार्टी दस्तावेजमा मात्र लोकतान्त्रिक बनेर बसिरह्यो । महाधिवेशनले पास गरेको नीति, नियम र विधानअनुसार कदापि नचल्ने केवल लोकतान्त्रिक पार्टीको रटानमा नेपालको एक मात्र प्रजातान्त्रिक पार्टीको कांग्रेसी दावा पछिल्लो समय टुहुरो बन्न पुगेको पाइन्छ । विगत २५ वर्षदेखि अनवरत् रूपले लोकतान्त्रिक आचरण र व्यवहारमा खरो उत्रिएको एमालेलाई लोकतन्त्रको लाइसेन्स बाँड्ने धृष्टता देख्दै गर्दा उसको प्रजातान्त्रिक संस्कार र व्यवहार बडो टीठ लाग्दो मानिँदै छ । जबजको सिद्धान्तलाई अंगीकार गर्दै मतपत्रको माध्यमबाट सिंहदरबारको कुर्सीमा पुग्ने चाहनालाई अधिनायकवाद देख्ने कांग्रेसी आँखा लोकतान्त्रिक कम सामन्तवादी ज्यादा भेटिने अनेकौं प्रमाण देखाउँदै छ । नेपालको प्रजातान्त्रिक आन्दोलनमा लाग्दा विगतमा उठाएको हतियार होस् कि राजा महेन्द्रमाथिको बम प्रहार होस्, प्लेन हाइज्याक गरेको घटना, ओखलढुंगा काण्ड होस् । कांग्रेसको नजरमा सब जायज र प्रजातान्त्रिक मानिने उसको आफ्नै सिद्धान्त फेला पर्छ । आफूबाट गरिएको तमाम, हिंसा, भ्रष्टाचार, पापाचार र अत्याचार प्रजातान्त्रिक मानिन्छन् ।

तमाम विकृति र बेथिति अ“गाल्दै राष्ट्रलाई लुट र भागबन्डाको आधारमा लुछ्न नपाउनेबित्तिकै माओवादी केन्द्रको भान्सा परिवर्तनले अत्तालिएको बर्बराहट औचित्यहीन, कपोलकल्पित र दुराशयबाट ग्रस्त रहेको सजिलै मान्न सकिन्छ । कांग्रेस–माओवादी केन्द्र मिलेर लुटे प्रजातान्त्रिक हुने र एमाले–माओवादी मिले अधिनायकवादी हुने देउवा कांग्रेसको लाइसेन्स कम्तीमा अब नबिक्ने खुद बीपीभक्त कांग्रेस मान्न राजी नै छन्

तर, त्यही काम कम्युनिस्टले गरे अधिनायकवादीको सर्टिफिकेट बाँड्न अघि सर्छ । कांग्रेस र माओवादी केन्द्र मिल्दा गरिएको सम्पूर्ण क्रियाकलाप भरतपुर काण्ड, म्यान पावरवाली राजदूत नियुक्ति काण्ड, नवराज काण्ड, सुशीला काण्ड, एनसेल करछली काण्ड, गोपाल खड्का काण्ड, चुडामणि शर्मा काण्ड, जम्बो मन्त्रिपरिषद् काण्ड सबै लोकतान्त्रिक हुने कांग्रेसी परिभाषा आफैंमा अनौठो, उदेकलाग्दो र दयनीय सोचको उपज मान्न सकिन्छ । तमाम विकृति र बेथितिलाई अँगाल्दै राष्ट्रलाई लुट र भागबन्डाको आधारमा लुछ्न नपाउनेबित्तिकै माओवादी केन्द्रको भान्सा परिवर्तनले अत्तालिएको बर्बराहट औचित्यहीन, कपोलकल्पित र दुराशयबाट ग्रस्त रहेको सजिलै मान्न सकिन्छ । कांग्रेस–माओवादी केन्द्र मिलेर लुटे प्रजातान्त्रिक हुने र एमाले–माओवादी मिले अधिनायकवादी हुने देउवा कांग्रेसको लाइसेन्स कम्तीमा अब नबिक्ने खुद बीपीभक्त कांग्रेस मान्न राजी नै छन् । संसदीय राजनीतिमा चुर्लुम्म डुबेको एमाले र संविधानसभापछिको निर्वाचनमा दुईपटक भाग लिएको माओवादी केन्द्रले आफूलाई वाम गठबन्धन वा वाम सहकार्य भनिरहँदा कांग्रेसबाट कम्युनिस्ट गठबन्धनको बिल्ला भिराउँदै लोकतन्त्रवादीको लाइसेन्स खोज्ने नयाँ काइदा सुरु गरिएको छ । माओवादी केन्द्रको विगतको उग्र भड्कावलाई सच्याउने नाममा १२ बुँदे सहमति गर्ने कांग्रेसहरू शान्ति प्रक्रियापछिको सम्पूर्ण गतिविधिलाई आँखा चिम्लँदै फेरि एमाले–माओवादी केन्द्र सहकार्यलाई कम्युनिस्ट धङधङी देख्न पुग्ने अल्पकालीन सोच र व्यवहार भनेको उही लोकतन्त्रको नाममा लुटी खाने व्यवसाय धरापमा परेको रोदन हो भन्न सबै सहमत देखिन्छन् ।

संविधान जारी गर्नासाथ एमालेलाई एक्ल्याउने भूराजनीतिको मोहरा बन्दै अस्तित्व रक्षाको निम्ति तड्पिँदै गरेको माओवादीलाई स्थानीय निर्वाचनमार्फत पुनर्जीवन दिने कांग्रेसी सोच आज उल्टो तिर बनेर लाग्न पुग्दाको बर्बराहट अनेक ढंगले देखाउँदै छन् । माओवादी केन्द्रको बुई चढेर एमाले मास्ने देउवाको हुस्सुपनको शिकार खुद देउवा कांग्रेस बनिरहेको पछिल्लो घटना प्रचण्ड र ओलीको प्रेमालापको असर छताछुल्ल हुन पुगेको पाइन्छ । शेरबहादुर देउवाले देखेको कम्युनिस्ट अधिनायकवादबाट लोकतन्त्रका लागि खतरा भन्ने वाक्यभित्र लुकेको कांग्रेसी रोदन भनेको फगत भारत र पश्चिमा सान्त्वना प्राप्त गर्ने कुटिलचाल सिवाय केही होइन । ओलीको जस्तालाई तस्तै नीतिअनुरूप कांग्रेसलाई सडकमा पु¥याउने खेल निर्वाचनपछिको नतिजाले देखाउनेछ । नेपालका वामहरूको विगत र वर्तमान हेर्दा सामान्य सुधारको काम गर्न पनि हम्मे परेको अवस्थामा निर्वाचनपछि बन्ने वामहरूको संख्यात्मक उपस्थिति र भारत–चीनसँगको वैदेशिक सम्बन्ध कसरी अघि बढाउँछन् ? त्यसमा नेपाली वामहरूको भविष्य निक्र्योल हुनेछ । आजको दिनमा एमालेको छविलाई लिएर गरिएको कांग्रेसी चिन्ता लोकतन्त्रको निम्ति कम र आफ्नो भविष्यको चिन्ता ज्यादा भनेर बुझ्नु मनासिव हुनेछ ।