घुसेल गाउँले सम्झाएको त्यो विगत
ललितपुर भन्ने बित्तिकै हामी पाटन सम्झिन्छौँ । अनि समृद्ध ललितपुरको झझल्को हाम्रो आँखा अगाडी आउन थाल्छ । तर वास्तविकता त्यस्तो मात्र होइन । ललितपुरको दक्षिणी भागको अति विगत पहाडी भागसित प्रायः मानिसहरू परिचित छैनन् ।
हिजोका कठिन दिनहरूमा राजनीति गर्नु सजिलो थिएन । त्यसमाथि पनि आफ्नो ज्यानलाई समेत तिलाञ्जली दिएर राजनीति गर्नु चानचुने कुरा थिएन । त्यो बेला त्यो साहस गर्न सकेकोमा मलाई अहिले पनि निकै गर्व लाग्दछ । कठिन परिस्थितिमा राजनीति गरेको वापत मलाई कुनै पद या सुविद्या प्राप्त गर्नु भन्दा पनि मेरो साहस र मेरा कामबाट मैले प्राप्त गरेको ज्ञान धेरै ठूलो कुरा हो । त्यसलाई मैले अमूल्य निधिको रूपमा लिएकीछु ।
२०४१ सालमा म उपत्यका समन्वय कमिटीको सदस्यको हिसाबले ललितपुर जिल्लाको इन्चार्जको जिम्मेवारी पाएँ । इन्चार्ज हुनुको अर्थ त्यहाँको सबै फाँटको जिम्मा लिनु थियो । त्यसमध्ये ललितपुरको दक्षिणी पहाडी भागको जिम्मा पनि एक हुन पुग्यो । जिम्मावारी अनुसार म तीन पल्ट त्यो क्षेत्रमा पुगेकी छु ।
समयको रेखा सुरु भएर अन्त्य हुने र सँधैको लागि अन्त्य नै हुन्छ भन्ने हुँदो रहेनछ । कुनै कामले गत वर्ष म त्यस क्षेत्रको घुसेल गाउँमा पुगेको बेला पहिलेको कुरा धमिलो रूपमै किन नहोस कुनै फिल्मको रिल जस्तै घुम्न थाल्यो ।
दक्षिणी पहाडी भेगमा उ बेला महिलाहरूले एउटा गीत गाउने गर्दथे, कि खायो भैँसीले घाँस, कि खायो खोलाको पानी । वस्तुस्थितिसँग धेरै नै परिचित र सान्दर्भिक गीत थियो त्यो । अग्ला ठाडो भीर पहराहरूको बिचमा उभिएको रुखका हाँगाको भारी बनाउन सकेन भने गोठका गाई, भैँसी, बाख्राहरू भोकै हुन्थे । बस्तुको पेट भर्न सङ्घर्ष गरेका कैयौँ आमाहरूको ज्यान जाने गर्दथ्यो । बिश्वरामको आमाको मृत्यु एक उदाहरण मात्र थियो । खरको पानी जोगाएर खानु पर्दथ्यो, खान नपुगेर मधेस झर्न बाध्य बनेका बुबा या युवाहरूको कथाहरू निकै मार्मिक थिए । बाटोघाटो बनिसकेपछि अहिले त्यहाँ निकै धेरै परिवर्तन भैसकेकोछ ।
ललितपुरको चापागाउँ, टीकाभैरब हुँदै तीनपाने भञ्ज्याङ पुगेपछि त्यहाँ बाटो फाटिन्छ । एउटा बाटो घुसेलतिर लाग्दछ भने अर्को बाटो माझखण्डतिर लाग्दछ । मेरो यात्रामा बाटो देखाउने र अन्य व्यवस्था गर्ने काम बुद्धिमान तामाङले गरेका थिए । पहिलो पल्टको यात्रामा चापागाउँबाट तीनपाने भञ्ज्याङसम्म करिब पाँच घण्टा, एक घण्टामा भट्टेडाँडो, कलवन हुँदै अर्को करिब छ घण्टा गरी करिब १३ घण्टा हिँडेर माझखण्ड पुगेका थियौँ । फर्कदा तिल, ईकुडोल, शंखु, दलचोकी भएर टीका भैरब पुगेका थियौँ । तिलमा त कस्तो बाटो पनि भेटियो भने माथि भीर, तल भीर, भीरको बीचमा बाटो । बाटोमा खुट्टा होइन औँलामात्र टेक्न मिल्ने ठाउँ । त्यो बाटोको विकल्पमा ढुङ्गा र माटो सँगसँगै तल झर्नु पर्ने अकोँ भीर । उकालो चढ्दा मात्र होइन ओरालो झर्दा पनि सास फुलेको र मुटुको धड्कन बढेको थियो मेरो त । दोश्रोपल्ट राधिका शाक्यलाई लिएर गएको थिएँ भने तेश्रो पल्ट काठमाडौँ जिल्ला कमिटीको बैठक त्यही माझखण्डमा राखिएको थियो ।
मैले जिल्लाको जिम्मेवारी छोड्दा सम्ममा त्यहाँ बुद्धिमान, राधिका शाक्य, रामकृष्ण श्रेष्ठ, रामचन्द्र दाहाल र महेन्द्र तिमल्सिनाको बिचमा जिल्ला कमिटी बनिसकेको थियो । महिला, किसान, बुद्धिजीवी, विद्यार्थीहरू बिचको कामका अन्य महत्वपूर्ण जिम्मेवारीहरू र रमाइला क्षणहरूको बारेमा फुर्सदमा फेरि कुरा गर्नेछु । बुद्धिमान तामाङको घर काभ्रे जिल्लामा थियो । उनी तालिमको सिलसिलामा भारत पुगे र आन्ध्र प्रदेशका मार्क्सवादी समूहसित सम्पर्क भयो । त्यस समूहमार्फत अन्य क्रान्तिकारीहरूसँग पनि निकै पटक तालिममा भाग लिने अवसर उनलाई जुट्यो । त्यसको प्रभावमा उनी नेपालको गाउँघरमा काम गर्नु पर्दछ भनेर शिक्षकको रूपमा ललितपुरको दक्षिणी पहाडी भेगमा काम गर्न थाले । उनले राजनीतिको साथ साथै सामाजिक सुधारका कामहरू पनि धेरै गरे । पछि उत्तम महत मार्फत पार्टीमा सम्पर्क भएको थियो ।