मेरो बाल्यकालसङ्ग जोडिएको एउटा धार्मिकस्थल, कङ्केश्वरी

-----------------------------------------

म सानोछँदा काठमाडौंको हरेक महिना आउने चाडबाड, जन्मदिन र बिशेष भाकलमा पुजाआजाको लागि घरको दैलोको कुमार, काठमाडौंको मरु गणेश (अशोक बिनायक), कङ्केश्वरी, भिमसेन, जनबहाद्यः (सेतो मच्छिन्द्रनाथ), महाङ्काल, सङकटा, टोलको चीबहाः (चैत्य), भैरबलाई पुजा गरे पछि दिनको पुजा समाप्त हुन्थ्यो । त्यसपछि मात्र घरको पुजा शुरु हुने गर्दथ्यो । बेला अनुसार अरु देवास्थलहरुमा जाने कुरा त छँदै थियो ।

बिष्णुमती किनारमा रहेको कङ्केश्वरीमा भने हरेक बर्ष ञँला महिना (भाद्र अशोज बिच) मा महिनाभरि नै टोलको केटाकेटीहरुसङ्ग ञँला पुजाको लागि जान्थें । बाल्यकालमा जाने ञँला पुजाको रमाईलो अर्कै थियो । ञँला पुजामा अरु बेला जस्तो बिहान भोकै बसी नखाईकन जानु पर्र्दैनथ्यो । खाना खाएर दिउँसो केहि अक्षेता, अबीर, फूल र भए केहि दक्षिणाहरु बट्टामा राखी टोलका मैया, शारदा, बिमला, रामा जस्ता मिल्ने साथीहरु जम्मा भई ञँला पुजा जाने गर्दथ्यौं । त्यो बेला बिष्णुमती नदी सफा थियो । पानीको केहि सतहपछि सफा बालुवा देखिन्थ्यो । हामी मन्दिर र वरपरका भएभरका देबदेबताहरुको पुजा गरिसके पछि नदीमा भएको सफा बालुवाबाट मन्दिर, चैत्य बनाउँथ्यौं, पुजा गर्दथ्यौं, कुन साथीले राम्रो बनायो भनेर अवलोकन गर्दथ्यौं । हामी हाम्रो बालशिपबाट औधी खुशी हुन्थ्यौं ।

बिष्णुमती अहिले हेरि झण्डै छ गुणा ठूलो थियो । कङ्केश्वरीको पर्खाल मुनीको ढुङ्गाको खुट्किलाबाट बिष्णुमती बग्ने गर्दथ्यो । अहिले नदीको दायाँबायाँ पेटी, पेटी पछि पिच, पिच पछि बगैचाको लागि खाली गरिएको ठाउँ सवै नै बिष्णुमतीले ढाकिएको थियो । बिष्णुमतीको माथिको साँघुरो काठेपूलमा हिँड्दा हल्लिन्थ्यो । कोहि कोहि त पुलमा हिँड्न पनि धेरै डराउने गर्दथे । त्यसतो मानिसहरु देखेमा हाम्रो काम भने बिचमा गएर उफ्रि उफ्रि पूल हल्लाउनु हुन्थ्यो । पुलको बिचमा उभिएर बगेको पानीतिर हेरिरहँदा पूल हुस्स्स बगेको जस्तो अनुभुति गर्नु खुब रमाईलो हुन्थ्यो ।

एकदिन हामी चारजना साथीहरुले नदी तरेर पार गर्ने कुरा गर्यांै । पछि नदी तर्नेमा मैया र म मात्र परें । नदी बेगको थियो, तर हामी साना र पौडी खेल्न नजान्ने । नदीको बिचमा पुगे पछि खुट्टाले भुईछुन सकेनौं । नदीको बेगले हामीलाई सुईईय बगाउन थाल्यो । त्यतिखेर एकजना पाको महिला आईन् र हामी दुईजनालाई दुईहातले समातेर खोला तारिन् । हामी बच्यौं । बच्न न बच्यौं, घरमा गरिने गालीबाट कसरी बच्ने हो भनेर हामीलाई पीर पर्न थाल्यो । त्यो दिन मैले बाक्लो कपडाको घाँघर लगाएकी थिएँ, सुक्ने त कुरै भएन । कँकेश्वरीबाट फर्केर मरुहिटीमा केहि बेर घाम ताप्ने कोशिश गर्यौं, तर लुगा सुकेन । हामी घरमा गयौं । मैले कोठामा गई लुगा फेरें, कसैलाई थाहा नभएकोले गाली खानु परेन । तर मैयालाई आमा दिदीहरुले गालि गरेको भने मेरो कोठाबाट लगातार सुनिरहेँ । पछि म मरु गणेशस्थान जाँदा हामीलाई नदी तारेर बचाउने महिला त मन्दिरको अगाडी फलफूल बेचिरहेको देखें । हरेक पल्ट देख्दा ममा उनीप्रति धेरै श्रद्धा जाग्ने गर्दथ्यो ।

त्यो बेला काठमाडौंका नेवारहरुले सुँगूर र बँगूरको मासु नखाने मात्र होईन, छोयो भने पनि अछुत हुने चलन थियो । महिनाको अन्तिम दिनमा घरको सवै परिवार मिलेर ञँलाभ्वय (भोज) खाने चलन थियो । हामी भ्वय् खान त्यहाँ गएका थियौं । पूल नेर मेरो कान्छो दाइको खुट्टा सुंगूरको पाठोको जीउमा अल्झेछ । पाठो झुईं झुईं कराएर भाग्यो । तर दाइ भने अछुत हुनु भयो । उनलाई कसैलाई छुन दिईएन र भ्वय् खाँदा पनि अलग्गै राखे । घरमा पस्नु भन्दा पहिले नुहाउन लगाए । सूनपानीले छर्केर आगोमा छोएपछि मात्र दाइले दैलो टेक्न पाए । कस्तो अचम्मको समाज थियो त्यो ।