अफगानिस्तानको सम्झना

पूर्णशोभा चित्रकार

सन् २००२ को जूलाई २८ देखि ३१ सम्मको “अफगानिस्तानको शान्तिपूर्ण भबिष्यको निर्माण र बारुदी सूरंगको पूर्ण प्रतिवन्ध” बिषयक एक अन्तराष्ट्रिय सम्मेलनमा सहभागी हुन म अफगानिस्तानको राजधानी काबूलमा पुगेकी थिएँ । काबूलमा अवतरण गर्ने वित्तिकै मैले मेरै देशको काठमाडौं त्रिभुवन विमानस्थललाई सम्झें । चारैतिर पहाडले घेरिएको एक उपत्यकामा एयरपोर्ट रहेछ । तर फरक थियो काठमाडौंमा चारैतिर हरियाली देखिन्थ्यो भने काबूलमा रुखा पहाड र मरुभुमि मात्र रहेछ ।

त्यो बेला अफगानिस्तानले युद्धबाट भर्खर बिश्राम पाएको थियो । आयोजकहरुले हाम्रो शुरक्षाको लागि काबूलको एक होटलमा राखेका थिए र होटल छोडेर कहिँ बाहिर नजान धेरैवटा बुँदा भएको सूचना जारी गरिएको थियो । कार्यक्रम गरिरहेको बेला सुरक्षाको कडा बन्दाबस्त गरिएको थियो । किनकि त्यहाँ सय भन्दा बढी देशका उच्च स्तरका प्रतिनिधिहरुको समेत उपस्थिति थियो ।

कार्यक्रमको विच बिचमा आयोजकहरुले घुमाउन पनि लैजान्थे । ती मध्ये राजा जाहिर शाहको दरबार पनि एक थियो । हामी आआप्mनो परिचय बोकेर दरबारमा पुग्यौं । दरबार बाहिरबाट हेर्दा पुरानो र बेवारिसे जस्तो देखिन्थ्यो । बाहिर पर्खालको ठाउँठाउँमा गोली र बारुदका निशानाहरु देखिन्थे । पर्खालको ठाउँ ठाउँमा हतियारले सज्जित सुरक्षाकर्मिको घेरा थियो । उनीहरु अफगानिस्तान वा एशियाका थिएनन् । गेट भित्र छिर्नको लागि सुरक्षा जाँच गरिएको थियो । त्यो ठाउँमा पनि विदेशी सुरक्षाकर्मिहरु नै थिए । गेटबाट छिर्ने वित्तिकैको लबिमा एउटा सुन्दर कार्पेट ओछ्याएको जस्तो पोखरी थियो । नजान्ने मानिसहरु झुक्किएर खस्न बेर थिएन त्यो पोखरीमा । त्यस्तो खालको पोखरी महाभारत टेलिश्रृंखलामा दुर्योधन खस्दा द्रोपदी हाँसेकी थिईन् । तातो र चीसोपानीले नुहाउने ठाउँहरु केहि कुनाहरुमा सजिएका थिए । करीब पच्चिसजनाको हाम्रो टोलीलाई दरबारको व्यवस्थापकले एउटा ठूलो हलमा सजाएका सोफाहरुमा बसाले । विचमा राखिएको एक टेबलमा काजुपेस्ता राखिएको किस्ती थियो । केहि बेरपछि सामान्य देखिने कटनको कुर्तापाईजामा लगाएका दुईजना बृद्धहरु हलमा प्रवेश गरे । त्यसमध्ये एकजनाको हातमा लौरो थियो र हिडाई धेरै सुस्त थियो । अर्को चाहिँ व्हिल चियरमा थिए । ती दुई जना बृद्धहरुको पछाडी सैनिक पोशाक लगाएको हातमा मेशिनगन लिएको एकजना सैनिक थिए । सैनिकको यूनिफर्म खुईलिएको देखिन्थ्यो । आयोजकहरुले हामीलाई उनीहरुको परिचय गराए । दुई मध्ये लौरो टेकेर प्रवेश गर्ने अफगानिस्तानको अन्तिम राजा मोहम्मद जाहिर शाह र व्हीलचियरमा आउने उनका ज्वाई रहेछन् । हामी सवै उठेर उनीहरुलाई सम्मान गर्यौं र केहि मिनेट कुराकानी पछि त्यहाँबाट फक्र्यौं ।

मोहम्मद जाहिर शाहको जन्म १५ अक्टोबर १९१४ मा भएको थियो । उनले अफगानिस्तानमा ८ नोभेम्बर १९३३ देखि १७ जुलाई १९७३ सम्म शासन गरेका थिए । अठारौं शताव्दीदेखि बिसौं शताव्दी विच सवभन्दा लामोसमयसम्म राजा हुने जाहिर शाह नै थिए । उनले १९५० को दशकमा कुटनीतिक सम्वन्धलाई विस्तार गरे, नयाँ संबिधान जारी गरे, संबैधानिक राजतन्त्र स्थापना गरे र असंलग्न नीतिको अवलम्बन गरे । सन् १९७३ मा जब उनी ईटालीमा उनको परिवार सहित विदा मनाउन गए, त्यसैबेला उनकै दाजु भाई पर्ने व्यक्ति र पूर्व प्रधानमन्त्री मोहम्मद दाउद खानको मिलीमतोमा कू गरी २२५ बर्षको राजतन्त्रलाई समाप्त पारे र एकल पार्टी गणतन्त्रको घोषणा गरे । त्यसपछि जाहिर शाह ईटाली मै शरणार्थीको रुपमा रहे । उनकी श्रीमती ईटाली मै वितिन् । तालिवानको शासनको अन्त्यपछि सन् २००२ मा उनी अफगानिस्तान फर्के । अफगानिस्तान फर्के पछि उनलाई अफगानिस्ताको सरकारले फादर अफ नेशन को उपाधि दियो । सन् २००७ जुलाई २३ मा उनको मृत्यु भयो ।

सम्मेलनको अवधिमा विचविचमा खालि समय हुन्थ्यो । त्यो बेला मलाई कहिँ घुम्न जान मन हुन्थ्यो । अफगानिस्तानसम्म आएर होटलबाटै नेपाल फर्कर्न परेमा अलि खल्लो हुन्थ्यो । युद्धको अन्त्य भएको अफगानिस्तान साँच्चै कस्तो देखिँदोरहेछ त भन्ने जिज्ञासा आईरहन्थ्यो । मनमा जिज्ञासा भए पनि भाषाको कारणले एक्लै बाहिर निस्कन धेरै चुनौतीपूर्ण थियो । सुरक्षाको कुरा त छँदै थियो । नाम विर्सें मैले, बाक्लो चश्मा लगाउने सम्मेलनको सहभागी एक जना साथीसंग मेरो कुरा मिल्यो । उनले भने, “पूर्ण अफगानिस्तान हामीलाई सुचना गरिए अनुसार असुरक्षित होईन । केहि हुँदैन, मैले यहाँको भाषा पनि जानेकोछु । जाने भए मैले मद्दद गर्न सक्छु”। उनले भरपर्दो आश्वासन दिए पछि उनी र म काबुलका केहि ठाउँहरु हेर्न निस्क्यौं । त्यहाँ हामीले देख्यौं गोली र बारुदले ध्वस्त भएका पुराना दरबारहरु, छाना वा जगैदेखि भत्केका मानिसहरुका अग्ला र होचा घरहरु, टुटेफुटेका मूर्तिहरु राखेका संग्रहालयहरु, बुर्का लगाएर कलेज जान लागेका महिलाहरु, टाउको मात्र छोप्ने रुमाल बाँधेका महिला अफिसरहरु, सडकको छेउमा बसी जुत्ता पालिस गरिरहेका बालकहरु, भोकले लडेका मानिसहरु, पेस्ताकाजुका पसलहरु, सिंगारिएका सुनका पसलहरु, कार्पेट बेचिरहेका खुद्रा पसलेहरु, मुठाका मुठा नोट बोकेर डलर साट्न बसेका सट्टेबाजहरु, काबुल बजारको भीड, सुस्ताउन छोडेको काबुल नदी आदि ।

हामी अझै अगाडी बढ्यौं र देख्यौं युद्धको बेला प्रयोग भएका हतियार, गाडी र हवाईजहाजहरुका कवाडी सामान संकलन गर्ने क्षेत्र, सुखा भूमिहरु, काला र नीला बुर्का लगाएका थुप्रै महिलाहरु, सलमान खान, साहरुख खान, ऐश्वर्य रायका फोटो भएका विज्ञापनका साईनबोर्डहरु, पाकिस्तानमा छापिएर सजाइएका पुस्तक पसलहरु, बिदेशीहरु देख्ने वित्तिकै फोटो खिचाउन लाईनमा बस्ने युवाहरु, युद्धले प्रभाव पारेका, अपांगता भएका व्यक्तिहरुको लागि बनेका पुनस्र्थापना केन्द्रहरु, शरणार्थी शिविरहरु, शिविर बाहिर पालो पर्खेर उभिएका शरणार्थीहरु, मेशिनगन बोकेका नाटोका सैनिकहरु, पुननिर्माणका प्रचार प्रचार गरिरहेका विदेशी सेनाहरु, बिष्फोटक पदार्थबाट बच्च सचेत पारिएको वाल पेन्टिंग, चिहानहरु, लापिसलाजोरी र अन्य बहुमुल्यपत्थरका पसलहरु आदि लगायत धेरै कुराहरु । बजारमा सजाएको एउटा नीलो बुर्का मैले पनि लगाएर हेरें, निस्सासिएको जस्तो लाग्यो र छोडें । धेरै पर्यटकहरुले उपहारको रुपमा बुर्का किनेर लग्दा रहेछन् ।

करीब दूइृ दशक पछि मैले अफगानिस्तानका एकजना साथी फिरोज अलिसंग अफगानिस्तान अव कस्तोछ भनेर सोध्दा उनले “पूर्ण, तिमिले अफगानिस्तानलाई चिन्नै सक्दैनौ अब । पुनर्निमाण भएकोछ, काबुल नयाँ काबुलमा परिणत भएकोछ, त्यहाँ शान्तिछ” भनेका थिए । उनले भनको थिए, “तिमीलाई फेरि पनि अफगानिस्तानमा स्वागत गर्न चाहन्छु”।

पुनः अफगानिस्तान पुग्ने धोकोमा औंला गन्दा गन्दै हालसालको समाचार सुनें र पढें । मनमा आयो अव के होला? यसबेला मेरो सम्झनामा विगतका सवै कुराहरु फिल्मको रील घुमेजस्तै घुम्न पुगे । आशा गर्दछु अफगानिस्तानले युद्धको विभिषिका फेरि व्यहोर्न नपरोस । अफगानी जनधनको सुरक्षा होस ।