मितिः २०७८ । १ । १६

सम्मानयि सभामुख अग्नी प्रसाद सापकोटाज्यू,

सभामुखको कार्यालय, सिंहदरबार

काठमाडौं ।

बिषयः बारुदी सुरुंग प्रतिवन्ध सन्धीमा प्रवेश बारे

सम्माननीयज्यू,

दशबर्षको सशस्त्र द्धन्दको दौरान प्रयोग भएका बारुदी सुरंग र विष्फोटक पदार्थहरुले निकै धनजनको क्षति गरेकोछ । यो हतियारबाट हजारौं मानिसहरु घाईते तथा अंगभंग भए र सयौंले ज्यान गुमाए । यो हतियार उत्पादन गर्न र प्रयोग गर्न सजिलो थियो र व्दन्दरत पक्षहरुले यसलाई उत्पादन र प्रयोग गरे । तर त्यसको फलस्वरुप युद्धरत पक्षहरु भन्दा युद्धसंग कुनै सरोकार नभएका सर्वसाधारणहरु यो हतियारको शिकार बने ।

सन् २००६ मा शान्ति सम्झौतामा उल्लेख गरे अनुसार बारुदी सुरुंग र विष्फोटक पदार्थको सूचना आदान प्रदान, संकलन र नष्ट गर्ने काम अघि बढाए पश्चात सन् २०११ को जून १४ मा मात्र माईन तथा विष्फोटक पदार्थ क्षेत्रबाट ती हतियार हटाउने र नष्ट गर्ने काम समाप्त भयो । यसको लागि अरब भन्दा बढी रकम खर्च गर्नु परेको थियो । उक्त हतियारबाट प्रभावित भएकाहरुले हाल सम्म पनि अनेकौं दुखकासाथ जीवन विताउनु परिरहेकोछ ।

विगतका अनुभवले हामीलाई के बताएको छ भने बारुदी सुरुंग तथा विष्फोटक पदार्थ अमानवीय र अविभेदकारी हतियार हो, यसले सर्वसाधारणलाई बढी प्रभावित गर्दछ र यसलाई नष्ट गर्न र जमिनलाई सुरक्षित गर्न मानव श्रोत, समय र आर्थिक भार धेरै व्यहोर्नु पर्दछ । नेपालले संयुक्त राष्ट्रसंघ माइन एक्सन टीमको सहायतामा सातवटा क्यान्टोनमेन्ट साइटका ५२,६१७ विष्फोटक पदार्थहरु नष्ट गरेको थियो । सन् २०११ जून १४ सम्ममा ५३ वटा क्षेत्रमा रहेका १० हजार भन्दा बढी बारुदी सुरुंग नष्ट गरी नेपाललाई “बारुदी सुरुंग मुक्त नेपाल”को घोषणा गरेको थियो । नेपालले २ लाख २५ हजार २१७. ४६ वर्ग मिटर जमिन सफा गरी जनतालाई पुनः प्रयोगको लागि हस्तान्तरण गरेको थियो । नेपाल

सरकारले पीडित सहायता तथा जोखिम शिक्षा संचालनको लागि पनि पीस स्ट्रष्ट फन्डको माध्यमबाट विश्व बैक लगायत विभिन्न दाता राष्ट्रहरुबाट सहयोग पाएको थियो ।

नेपालमा शान्ति प्रकृयामा माईन एक्सन एक महत्वपूर्ण कार्य बनेको थियो । नेपालमा बारुदी सुरुंग र विष्फोटक पदार्थहरु हटाउने र नष्ट गर्ने कार्यले पीडित हुनेहरुको संख्यालाई अत्यन्त न्यून पारेकोछ, मानिसहरु निर्भयपूर्वक एक ठाउँबाट अर्को ठाउँमा जान सक्ने वातावरण वनाएकोछ र विकासको गतिविधिलाई सुचारु पारेकोछ । त्यसकारण भबिष्यमा बारुदी सुरुंग र विष्फोटक पदार्थहरुको खतरा हुनबाट जोगाउन नेपालमा एक बलियो कानूनी प्रावधानको आवश्यकताछ । त्यो कानून बारुदी सुरुंग प्रतिवन्ध सन्धीमा नेपाल प्रवेश गरी सकेपछि प्रभावकारी बन्न सक्छ । त्यो सन्धीमा हालसम्म १६४ वटा राष्ट्रहरु सन्धीपक्ष राष्ट्र बनी सकेकाछन् ।

नेपाल सरकारका प्रतिनिधिहरु उपयुक्र्त सन्धीको विभिन्न अन्तराष्ट्रिय फोरमहरुमा भाग लिएकाछन् र बारुदी सुरुंग प्रतिवन्धमा प्रतिवद्धता जनाएकाछन् । विभिन्न राजनीतिक पार्टीका प्रतिनिधिहरुले बारुदी सुरुंग प्रतिवन्ध गर्नु पर्छ भनी प्रतिवद्धता जनाईसकेकाछन् । तर नेपाल सरकार उक्त सन्धीमा प्रवेश गरेकोछैन । अन्तराष्ट्रिय जगत यो सन्धी सम्वन्धी सवै कार्वाही सन् २०२५ भित्र समाप्त गर्न चाहन्छ र नेपालले छिटो भन्दा छिटो उक्त सन्धीमा प्रवेश गरोस भनी आग्रह गरिरहेकोछ । हामी चाहन्छौं नेपालले बारुदी सुरुंगको उत्पादन, प्रयोग, ओसारपसारको पूर्ण प्रतिवन्ध र भण्डारन नष्ट गर्ने विश्व अभियानमा सहभागी भई नेपाल मानवीयता र मानव अधिकारको रक्षा गर्नको लागि विश्वका मुलुकहरुसित एकतावद्ध भएर अगाडी बढोस । आजको भूमण्डलीकृत विश्वमा नेपाल एक्लै भएर बस्न सम्भव छैन । यसको लागि सम्माननीय सभामुखज्यूको विशेष पहलको अपेक्षा यो संस्थाले गरेकोछ ।

सम्माननीय सभामूखज्यू,

हामीले नेपालको बारेमा यी कुराहरु बताईरहेको बेलामा अन्तराष्ट्रिय क्षेत्रमा भैरहेको माइन एक्सनमा भएका केहि बिकास बारेमा पनि उल्लेख गर्न चाहन्छौं ।

सन् १९९७ मा बारुदी सुरुंग प्रतिवन्ध सन्धी बनीसकेपछि संसारका १६४ वटा राष्ट्रहरु यो सन्धीमा प्रवेश गरी राज्यपक्ष राष्ट्रहरुको रुपमा संसारमा आपूmलाई चिनाई सकेकाछन् । यो एउटा यसतो सन्धी हो जो विश्वका नागरिक समाजको अनुरोध अनुरुप विश्वका सरकारहरुले सन्धीको लागि पहलकदमी उठाए । यो सन्धी एक अन्तराष्ट्रिय कानून पनि हो जसले बारुदी सुरुंगको प्रयोग, उत्पादन, भण्डारन र ओसार पसारलाई पूर्ण रुपमा प्रतिवन्ध गरेकोछ । अहिले जुन राष्ट्रले यो हतियारको प्रयोग, उत्पादन, भण्डारन गरेका छन् उनीहरुले विश्वका सामू निकै ठूलो चुनौती व्यहोर्नु परिरहेकोछ । संयुक्त राज्य अमेरिका जसले बारुदी सुरुंग उत्पादन, विक्रि वितरण, प्रयोग र भण्डारन गर्दथ्यो, ले पनि प्रयोग, ओसार पसार र उत्पादनलाई रोकेकोछ । चीन, भारत, पाकिस्तानले केहि परंपरागत हतियार माथिको सन्धीको प्रोटोकल ५ मा हस्ताक्षर गरिसकेकाछन् ।

बारुदी सुरुंग अनुगमन प्रतिवेदन २०२० अनुसार सन् २०१९ मा मात्र पक्ष राष्ट्रहरुले भण्डारनमा रहेको ५ करोड ५० लाख बारुदी सुरुंग नष्ट गरेकाछन् र १५६ वर्ग किलोमिटर क्षेत्रफललाई बारुदी सुरुंगको खतराबाट मुक्त गराएकोछ । सन्धी बनेको दुई दशक भन्दा पनि बढी समय पछि पनि बारुदी सुरुंग प्रयोग गर्ने सिरिया, बर्मा जस्ता मुलुकहरुको बिपक्षमा विश्व जनमत खडा भएकोछ ।

बारुदी सुरुंग प्रयोग गर्न सजिलोछ, तर नष्ट गर्न गाहारो र खर्चिलोछ । अझै पनि ६० वटा मुलुकहरु बारुदी सुरुंग प्रभावित क्षेत्र बनिरहेकोछ । जसमध्ये ३३ वटा पक्ष राष्ट्रहरु रहेकाछन् । बारुदी सुरुंगको प्रभाव युद्ध पछिका दशकौं बर्ष पछि सम्म पनि रहिरहन्छ र त्यसको चपेटामा सर्वसाधारणहरु पर्दछन् । सन् २०१९ मा मात्र ५,५५४ सर्वसाधारणहरु यो हतियारबाट प्रभावित बनेकाछन् । जसमध्ये २,१७० जनाको मृत्यु भयो । मर्ने र घाईते हुनेहरुमा ८० प्रतिशत सर्वसाधारणहरु छन् जसमध्ये ४३ प्रतिशत बालबालिकाहरु रहेकाछन् । सन् २०१९ मा घरेलु विष्फोटक पदार्थहरुबाट २,९९४ जनाको मृत्यु वा घाईते भएकाछन् । ३४ वटा पक्षराष्ट्रहरुमा बारुदी सुरुंगबाट प्रभावित संख्या अत्यधिक रहेकोछ ।

अन्तमा, नेपालले ढिलो गर्ने बेला छैन । सन्धीमा प्रवेश गरी विश्वसंग ऐक्यवद्धता र नेपाली जनताको सुरक्षा तथा दीगो शान्तिको लागि अधिकतम पहलकदमी लिनु होस भनी हामी हार्दिक अनुरोध गर्दछौं ।

हार्दिक अनुरोध सहित

पूर्णशोभा चित्रकार

संयोजक