परिवर्तन अस्तित्वको मुलधार हो  !! अस्तित्व बचाउ का केही उदाहरणहरु :

नेपालमा ...

पछिल्लो केही दिन देखि प्रधानमन्त्री केपि शर्मा वलि को स्वास्थ्य सम्बन्धीका बिषय चर्चाको शिखरमा छ । त्यो मृगौला प्रत्यारोपणको विषय हो । करिब १३ बर्ष पहिले प्रत्यारोपण गरिएको मृगौलाले प्रधानमन्त्रीलाई अस्तिका दिन सम्म बाच्न मद्दत गर्यो । स्वास्थ्य बिज्ञान अनुसार अब जोडिएको मृगौला थप ८-१० वर्ष शरीर भित्र रहन सक्ने आकलन गर्दछ ।  

प्राणीहरु मा अन्तर्निहित अंग समेत आफ्नो अस्तित्व रक्षा का निमित्त परिवर्तन लाई मुख्य मान्द्छ्न । यस्ले प्राणीहरु को जीवन थप स्वस्थ रहने कुरा प्रमाणित गरेको छ । रक्तदान लाई उदाहरण मा हेरौं । उच्च रक्तचाप हुन बाट बचाउछ , मोटोपन हुन दिदैन र कलेजोलाई समेत स्वस्थ बनाउन मद्दत गर्दछ । शरीर भित्र नयाँ रक्तकोस निर्माण हुने हुनाले शरीर पहिले को भन्दा थप फ़ुर्तिलो हुने गर्दछ ।

अब सोचौं न ? प्रधानमन्त्रीको आत्मबल कहाँ बाट जिवित रहेछ भनेर । त्यही म्याद गुज्रिएको अंग बोकेर हिडेका भए के आज हामी सामु हुने थिए त ?

उपचार पश्चात् नयाँ जीवन पाएका अन्य लाखौं मानिसका जीवन लाई हेरौं त , के बाट सम्भव भएको रहेछ । परिवर्तन बाट अस्तित्व बचाउन सफल भएका हुन भन्दा फरक पर्दैन होला ।

वि.स. २००७ साल को औसत आयु ३४.२६ वर्ष रहेछ तर आज वि.स. २०७६ सालमा औसत आयु ७१.५ वर्ष हो । कसरी सम्भव भयो होला ? यो नितान्त जीवन शैलीमा गरिएको परिवर्तन बाट नै हो । यस्ले प्राणी अस्तित्व लाई थप केही वर्षका लागि जिवित तुल्यायो ।

यसरी भएका बिकासहरु मा साक्षरताको योगदान महत्त्वपूर्ण छ । वि.स. (२०३७-२०३८) साल तिर जम्मा २०.६% मानिस साक्षर रहेको पाइन्छ भने हाल यो दर बढेर ६७.९% मा पुगेको छ ।

सामाजिक , आर्थिक , भौगोलिक र राजनैतिक बिकासमा मानवीय चेतना मा आएको परिवर्तन मुख्य हो ।

जनसंख्या को वृद्धि पनि भएको छ । वि.स. १९६८ ( नेपालको पहिलो जनगणना ) अनुसार नेपालमा करिब ५६ लाख जनसंख्या रहेको पाइन्छ । हाल नेपालमा करिब ३ करोड जनसंख्या गणना गरिएको छ ।

यी केही अस्तित्व मा रहनुको मुख्य कारण चेतना लाई समय सापेक्ष परिवर्तन गर्दै आउनु हो ।

प्रबिधीको बिकास :

नेपालमा ईन्टरनेट प्रयोगकर्ता करिब २ करोड २५ लाख पुगेको छ , पुर्ण जनसंख्या को ७०% हो । प्रबिधी मार्फत स्मार्ट दुनियाँमा जोडिएका यी ठूलो जनसंख्याको बिगत र वर्तमान जिवनशैली तुलना गर्ने हो भने कति भिन्नता देखिएला सोचौं ।

प्रबिधी मैत्री जीवन ले मानिसको दैनिकी सहज बनाउदै गएको छ । मानिस-मानिस बिचको सूचना आदन प्रदान मा सजिलो भएको छ ।

केही उदाहरण हेरौं : बिजुली, ईन्टरनेट , खानेपानी , किस्ता , शैक्षिक शुल्क आदि हामी घरमै बसेर आफ्नो मोबाइल सेट बाट केहि मिनेटमै भुक्तानी गर्न सक्छौं । मीठो खाजा खान मन लाग्यो अनलाइन अर्डर गर्न सक्छौं । कतै जानू पर्यो सवारी टिकट तुरुन्तै बुक गर्न सक्छौं ।

यी केही उदाहरण मात्र हुन । कसरी सम्भव भए होलान ? उत्तर त्यही हो खोज , अनुसन्धान र बुद्धि विवेक मा आएको परिवर्तन ।

वि. स. २००७ सालमा प्रती व्यक्ति आयकर ५० अमेरिकन डलर रहेछ हाल १,०२६ अमेरिकन डलर पुगेको छ । यो व्यापार र बिकास परियोजना मा गरिएको परिवर्तन हो जुन आज प्रबिधी मैत्री छन ।

ठुला , मझौला र अति साना व्यापारहरु को लोपोन्मुख अवस्था का कारण के होला सोचौं त । यिनका उपस्थिति प्राविधिक हुन नसक्नु र परिवर्तन लाई स्वीकार गर्न नजान्नु अस्तित्व को अन्त्य सम्म पुर्याउने रेखा हुन ।

मानव माथी आफ्नो बर्चस्व बढाउन प्रबिधी हरेक सेकेन्ड आफूमा परिवर्तन खोजी रहेको छ । हामी के गर्दैछौ केही मिनेट आफै तिर फर्केर हेरे उत्तर सायद पाइएला ।

विश्व मा धेरै जनसंख्या ले प्रयोग गर्ने सामाजिक संजाल लाई मात्र हेरौंन , एउटा फेसबुक कति पटक परिवर्तन गरिएको छ ।झनझन सजिलो बन्दै आएको छ । अब अरु केही नजाने पनि मान्छे फेसबुक प्रयोग जान्दछ । यो प्रबिधीले आफ्नो अधीन मा राखेको एक गतिलो उदाहरण मात्र हो ।

कृषि उत्पादन र पशुपन्छी पालन :

परम्परागत कृषि प्रणालीमा आधारित मानव जीवन वि.स. २०३७ साल मा करिब ९०% रहेछ । नेपालमा खाद्यान्न , आर्थिक बिकास र रोजगारीको मुल जड कृषि नै हो । हाल करिब ७६% जमिन खेतीयोग्य छ भने ८२% मानिस कृषिमा आधारित आर्थिक जीवन मा जोडिएको पाइन्छ ।

आर्थिक बिकासका निमित्त कृषि आधुनिकीकरण अपरिहार्य छ । नगदे बाली हरु के के हुन खोजी गरिनु पर्छ । बैज्ञानिक कृषि उत्पादन प्रणाली अवलम्बन गरेमा कृषिमा आधारित जनसंख्या को जीवन स्तर परिवर्तन हुने निश्चितै छ । 

खाडी मुलुकहरू मा नेपाली युवा आयात हुनुको मुख्य कारण कृषिको अस्तित्व र सम्भावना लाई नजरअन्दाज गर्नु नै हो । कृषि प्रणाली स्वयम् परिवर्तन हुन नसक्नु यस्को अर्को मुल समस्या पनि हो ।

प्रबिधी संगत कृषि उत्पादन गर्न सकिए नेपाल पछौटे मुलुक हुने थिएन , बिकास तिब्र हुने थियो ।

पशुपन्छी पालन भने केही परिवर्तन भएको छ । परम्परागत पशु पालन त्याग्दै मानिसहरु सामुहिकता मा व्यापार बढाउदै छन । ठूलो संख्यामा गाई , भैंसी ,भेडा- बाख्रा ,बुङ्गुर , कुखुरा र माछा पालनले आर्थिक जीवन बिकासमा मद्दत पुर्याइ रहेको छ । कालिज , अस्टिच र टर्की पालन केही नयाँ पशुपन्छी पालनका उदाहरणहरु । यो क्षेत्र आफ्नो अस्तित्व निर्माण गर्दैछन र यहाँ सम्भावना अथाह छ ।

अस्तित्वको बचाउ को पर्खाइमा कुन कुन क्षेत्रहरु छन :

१. शिक्षा र शिक्षण प्रणाली , 

२. कर्मचारी आचारसंहिता,

३. कृषि उत्पादन प्रणाली ,

४. राजनैतिक दल र संगठन का बनावट ,

५. युवा-विद्यार्थी आन्दोलन र मुद्दाहरु ,

६. पारिवारिक सम्बन्ध आदि धेरै ।

निस्कर्श के हो भने परिवर्तन नै अस्तित्वको लागि हुने क्रिया हो जस्ले सक्रियता कायम राख्न सक्दछ । संसार मा भैरहेको सम्पुर्ण घटना , बहस र युद्धहरु आ-आफ्नो अस्तित्व कायम का लागि हुन । हामी हाम्रो अस्तित्व खोजौ अब , हामी कहाँ छौ र के का लागि छौं ?