नेपालमा एलोभेरा र स्टेभिया खेती

पाम एग्रोटेक एण्ड बायो–इनर्जी नेपाल प्रालिका अध्यक्ष रुद्रप्रसाद गिरीसंगको अन्तर्वार्ता

एलोभेरा र स्टेभिया खेतीबाट मुलुककै अर्थतन्त्रमा सुधार आउन सक्छ

कुनै पनि काम गर्दा जोखिम त मोल्नैपर्छ । जोखिमको सामना गर्न सक्नेले नै प्रगति गर्न सक्छ । साथै, विदेश पलायन भइरहेको युवाशक्तिलाई स्वदेशमै राख्न पनि यसले मद्दत गर्छ । यसरी सवै युवाहरू स्टेभिया र एलोभेराको व्यावसायिक खेतीमा लाग्ने हो भने कृषि प्रणालीमा व्यापक परिवर्तन हुने पक्का छ ।

नेपालमा स्टेभिया र एलोभेरा खेतीलाई व्यावसायिक बनाउने उद्देश्यका साथ लागिपर्नुभएको छ, के सम्भावना देखेर यसमा हात हाल्नुभयो ?

नेपाल वातावरणीय दृष्टिले विश्वमै उत्कृष्ट र फरक किसिमको हावापानी भएको मुलुक हो । यहाँको हावापानी बाह्रै महीना फरकफरक किसिमको छ भने तराईदेखि पहाड उक्लिँदै जाँदा पनि विविधता देख्न सक्छौं । त्यस्तै, सूर्य उत्तरायण वा दक्षिणायन हुँदा नेपालकै बाटो भएर जान्छ । त्यसैले, नेपाल सबै प्रकारका जीवजन्तु र वनस्पतिका लागि आश्रयस्थल हो । यो हाम्रा लागि प्रकृतिले दिएको उपहार हो । त्यस्तै, बजारको कुरा गर्ने हो भने विश्वकै बढी जनसङ्ख्या भएको चीन र दोस्रो भारतको बीचमा नेपाल छ । त्यसैले, हामीले प्रकृतिले दिएको उपहारको कसरी सदुपयोग गर्न सक्छौं भनेर विचार गर्दा विश्वको दश उत्कृष्ट वनस्पतिमा पर्ने स्टेभिया र एलोभेराको छनोट गरिएको हो । हावापानी, बाय वातावरण र जमीनको पर्याप्तताका कारण नेपालमा स्टेभिया र एलोभेराको व्यावसायिक खेतीको अत्यन्त सम्भावना छ । यसको व्यावसायिक खेती कृषिमा आफ्नो भविष्य खोज्ने कृषकका लागि वरदान नै हो । यी उत्पादनको बजारको अभाव छैन । जब खेतीको प्रशस्त सम्भावना छ र बजारको अभाव पटक्कै छैन भने यसको व्यावसायिक खेतीबाट नेपालको कायापलट नै गर्न सकिन्छ भन्ने हाम्रो मान्यता हो । यी दुई वनस्पतिको खेतीले कृषकको जीवनस्तर सुधार्नुका साथै मुलुकमा अन्य उद्योगको सम्भावना पनि बढाउँछ ।

यी दुई वनस्पतिको खेतीबाट कृषि प्रणालीकै कायापलट गर्छाभन्नुहुन्छ, पाम एग्रोटेक एक्लैको प्रयासले यो सम्भव छ ?

कुनै पनि नयाँ कामको शुरुआत एउटा न एउटाले त गर्नैपर्छ । हामी कुनै पनि कामको थालनी गर्दा त्यसको अन्तिम बिन्दु सोचेर नै अघि बढेका हुन्छौं । त्यस्तै, एलोभेरा र स्टेभियाको खेतीलाई व्यावसायिक बनाउन हामी लागिपरेका छौं । यसको अन्तिम उद्देश्य भनेको कृषि प्रणालीलाई परम्परागतबाट आधुनिक बनाउँदै जाने हो । कुनै पनि किसानले धान रोप्दा यति मुरी उत्पादन लिन्छु भन्ने उद्देश्यले रोप्छ । तर, उत्पादन हुने÷नहुने पछिको कुरा हो । तर, खडेरी वा असिना पर्ला भनेर खेती नै नगर्ने हो भने भोकभोकै बस्नुपर्ने अवस्था आउँछ । त्यसैले, कुनै पनि काम गर्दा जोखिम त मोल्नैपर्छ । जोखिमको सामना गर्न सक्नेले नै प्रगति गर्न सक्छ । साथै, विदेश पलायन भइरहेको युवाशक्तिलाई स्वदेशमै राख्न पनि यसले मद्दत गर्छ । यसरी सवै युवाहरू स्टेभिया र एलोभेराको व्यावसायिक खेतीमा लाग्ने हो भने कृषि प्रणालीमा व्यापक परिवर्तन हुने पक्का छ ।

चिनीको विकल्पका रूपमा प्रयोग हुने स्टेभियाले मनग्गे आम्दानी दिन सक्छ भन्ने आधार के हो ? यो जोखिम मोल्न किसान तयार छन् ?

हिजोका दिनसम्म एलोभेरा र स्टेभियाको व्यावसायिक खेती गर्न सकिन्छ भन्नेमा किसान विश्वस्त थिएनन् । जब हामीले गरेर देखायौं, त्यसपछि उनीहरू पनि विश्वस्त भएका छन् । हाम्रो माटोमा एलोभेरा, स्टेभियालगायत बिरुवाको व्यावसायिक खेती गर्न सकिँदो रहेछ भन्नेमा कृषक पुगिसकेका छन् । किनकि हामीले गरेर देखाएका छौं, त्यसको उत्पादन चखाएका छौं । हरेक क्षेत्रमा जोखिम अवश्य हुन्छ । र, अन्त्यमा सफल उही हुन्छ, जो जोखिम मोल्न तयार हुन्छ । हामी अहिलेसम्म परम्परागत सोच र प्रणालीमा चलिरहेका छौं । यसबाट बाहिर निस्कन परिवर्तनलाई आत्मसात् गर्नैपर्छ । अर्को विषय बजारको हो । तर, नेपालमा मात्र नभई विश्वमै यी दुई वनस्पतिको बजारको अभाव छैन । हरेक प्रकारको आयुर्वेदिक उत्पादनमा एलोभेराको प्रयोग हुन्छ । नेपालमा वार्षिक १ अर्ब रुपैयाँसम्मको एलोभेरा भित्रिन्छ । त्यस्तै, नेपालमा भइरहेको चिनीको हाहाकारलाई घटाउने विकल्प भनेको स्टेभियाको व्यावसायिक खेती नै हो । पछिल्लो समय कृषकले यसका बारेमा बुझ्दै गएका छन् । त्यसैले हरेक दिन नयाँ व्यवसायीहरूको सहभागिता बढ्दै गएको छ ।

स्टेभिया विभिन्न प्रजातिका हुन्छन्, यसको खेती चिनीकै लागि गरिने हो, तर कुन बिरुवामा कति स्टेभिया साइट (गुलियोपनाको मात्रा) छ भनेर किसानले कसरी थाहा पाउने ?

स्टेभियालाई त्यसमा पाइने स्टेभिया साइटको मात्राअनुसार एकदेखि आठ प्रकारमा वर्गीकरण गरिएको छ । व्यावसायिक खेतीका लागि भने एक र दुई नम्बरका स्टेभियामात्र उपयुक्त हुन्छन् । हामीले टिस्युकल्चर प्रविधिबाट बिरुवा उत्पादन गर्छौं । यसरी उत्पादित बिरुवा परीक्षणपश्चात् मात्र वितरण गरिने हुँदा खेतीका लागि योग्य हुन्छ । त्यस्तै, किसानलाई विक्री गरेको बिरुवाको उत्पादन पनि हामीले नै लिने सम्झौता गरिने हुँदा यसमा शङ्का गर्नुपर्ने अवस्था छैन । तर, किसानले उत्पादनलाई अग्र्यानिक बनाएको हुनुपर्छ । त्यसका लागि हामीले सम्बन्धित केही कम्पनीसँग सहकार्य पनि गरेका छौं ।

तपाईंहरूले किसानलाई बिरुवा उपलब्ध गराउनुहुन्छ र त्यसको उत्पादनको बजार व्यवस्थापनको पनि जिम्मा लिन्छौं भन्नुहुन्छ, यसबीचमा भैपरी आउने जोखिमको भागीदार को हुन्छ ?

हामी किसानलाई बिरुवा उपलब्ध गराउँछौं र उनीहरूको उत्पादन पनि खरीद गर्छौं । यसबीचमा (शुरू गरेदेखि ६ वर्षसम्म) निरन्तर प्राविधिक सेवा पनि उपलब्ध गराउँछौं । यदि, कुनै समस्या आइपरेमा हामीले प्राविधिक सहयोग गर्छौं भने त्यसमा आवश्यक पर्ने औषधि आदि किसान आफैले बेहोर्नुपर्छ । तर, त्यसबीचमा कुनै पनि किसिमको प्राविधिक त्रुटि भएमा हामीले जिम्मा लिन्छौं । यसअघि केही स्थानमा प्राविधिक त्रुटिका कारण बिरुवा मर्दा हामीले पुनः बिरुवा उपलब्ध गराएका थियौं ।

अहिले नेपालको कति जमीनमा एलोभेरा तथा स्टेभियाको खेती भइरहेको छ ?

हालसम्म नेपालका ५५ जिल्लामा स्टेभिया तथा एलोभेराको व्यावसायिक खेती शुरू भइसकेको छ भने अन्य पाँच जिल्लामा खेती विस्तार हुँदै छ । हालसम्म करीब ३ सय बिगाहा जमीनमा एलोभेरा तथा स्टेभिया खेती भइरहेको छ । कुल क्षेत्रफलको करीब ८० प्रतिशत जमीनमा एलोभेरा लगाइएको छ भने २० प्रतिशतमा स्टेभिया खेती गरिएको छ । यो व्यवसायमा हालसम्म करीब ८ करोड रुपैयाँ लगानी भइसकेको अनुमान छ ।

यी उत्पादनको प्रमुख बजार कहाँ हो ?

वार्षिक १ अर्ब रुपैयाँसम्मको एलोभेरा जेल नेपाल भित्रिन्छ । यसबाहेक अन्तरराष्ट्रिय बजारमा पनि यसको माग ठूलो छ । त्यसैले, स्वदेशमा खपत भएर बाँकी रहेको उत्पादन निर्यातसमेत गर्न सक्छौं । यसका लागि भने हाम्रो प्रमुख बजार सिङ्गापुर र मलेसिया हो । तर, यी मुलुकमा निर्यात गर्न न्यूनतम ६ टन उत्पादन हुनुपर्छ । हरियाणामा पनि यसको ठूलो उद्योग छ । त्यो पनि हाम्रो सम्भावित बजार हो । कुल उत्पादन ६ टनभन्दा कम रहेसम्म स्थानीय बजारमै खपत गर्न सकिन्छ । हालसम्म खेती विस्तार भएको छ । तर, उत्पादन लिन थालिएको छैन । यसै वर्षदेखि उत्पादन पनि लिन शुरू हुन्छ ।

यी दुई कृषि उपजबाट तयारी वस्तु उत्पादन गर्ने कुनै योजना बनाउनुभएको छैन ?

आगामी वर्षदेखि फ्याक्ट्री स्थापनाको तयारी गर्ने उद्देश्य छ । आगामी ५ वर्षभित्रमा यी दुवै वनस्पतिको अन्तिम उत्पादन नेपालमै हुन्छ । यसको प्लाण्ट जडान गर्दा करीब १० लाख रुपैयाँ खर्च हुन्छ ।

कति जमीनमा खेती गर्न कति लगानी आवश्यक पर्छ ?

हामी किसानलाई ४० रुपैयाँका दरले बिरुवा उपलब्ध गराउँछौं । यो व्यावसायिक मूल्य हो । बजारमा योभन्दा कममूल्यमा पनि बिरुवा पाउन सकिएला । तर, ती उत्पादनको बजार ग्यारेण्टी छैन । पाम एग्रोटेकसँगको सहकार्यमा खेती गर्ने हो भने प्रत्येक किसानले कम्तीमा ६ हजार बिरुवा लगाउनुपर्छ । यसरी खेती गर्दा प्रतिबिगाहा ४ लाख रुपैयाँ खर्च हुन्छ । यो उत्पादन लिँदासम्मको कुल खर्च हो ।

पाम एग्रोटेकको मुख्य उद्देश्य के हो ?

हाम्रो प्रमुख उद्देश्य भनेको नेपालमा एकीकृत खेती प्रणाली विस्तार गर्ने नै हो । त्यसका लागि सबैभन्दा पहिला एलोभेरा तथा स्टेभियाको व्यावसायिक खेती विस्तार गर्ने र त्यसका साथै, घुसुवा बाली, लोकल कुखुरा, गाई, टर्की, बाख्राजस्ता पशुपक्षीपालनमा कृषकलाई अभिप्रेरित गर्ने हाम्रो उद्देश्य हो । नेपालमा यी सबै उत्पादनको बजार अभाव छैन । त्यसैले पनि यसबाट किसानको मात्र नभई मुलुककै आर्थिक अवस्था सुदृढ हुनेमा दुईमत छैन ।