थारु समुदाय: चिनारी, समस्या र नया बाटो
नेपालमा थारु समुदायलाई आदिबासी जनजातीको नाममा परिचित गराएकोछ । नेपालको कैलाली, कन्चनपुर, सुर्खेत, दांग देउखुरी, बाँके बर्दिया, रुपन्देहि, नवरपरासी, कपिलबस्तु, सिन्धुली, चितवन, सप्तरी, वारा, पर्सा, रौतहत, सर्लाही, महोत्तरी, उदयपुर, सप्तरी, मोरंग आदि ठाउँमा बसोबास गर्दै आएका थारुहरु सन् २०११ को जनगणना अनुसार कूल १७ लाख ३७ हजार ४ सय ७० रहेकोछ ।आमाको निर्णयलाई महत्व दिने, बाबु मर्दा वा बाबुसंग अलग बस्दा आमाले बहुबिबाहको मान्यता पाउने र मातृसत्तात्मक अवशेषहरु धेरै मात्रामा रहेको थारु समुदायमा आप्mनै बिशेषताहरु रहेकाछन् । थारुहरु झुरुप्प बस्तीमा बस्दछन् । उनीहरु माटोले पोतेका घरमा बस्छन् । उनीहरु नाचगान र परंपरामा रमाउँछन् । उनीहरु, सिरुवा वा जूरशितल, जितिया, फागुवा वा होली, माघे संक्रान्ति, गुरहि, देवारी, अस्तम्कि, अट्वारी, चौथीचन, दशमी, सुक्रति, सामाचखेवा, आदि पर्वहरु रजात्रारु बढो धुमधामकासाथ मनाउँछन् । जात्रा र पर्वहरुमा आफ्नो परंपरागत भेषभुषा सहित होरिया, मुंग्रहवा, कहरवा, चन्चर, झिन्झिया, आदि नाच नाच्छन् । माघे संक्रातिमा थारु समुदायको निम्ति सामुहिक निर्णहरु गर्दछन् । जस्तो बर्षभरिमा कसकसको बिहे गर्ने, कसको घर बनाउने, कसकसको अंशबन्डा गर्ने आदि । माघिमा गरेको निर्णयलाई उनीहरुले बर्षभरिमा पालना गर्छन् । सामुहिक निर्णयमा ककन्डा वा महतौं ९मुखिया०को निर्णयलाई अन्तिम निर्णय मान्दछन् ।
थारु समुदायका महिलाहरुको आप्mनै भेषभुषाहरु रहेकाछन् । उनीहरु लुगामा गोन्या, चोलिया लगाउँछन् भने गहनामा झिलमिलिया, माँग, फोँफी, नथिया, सुतिया, झबन्डा, ताईजाप, बाला, गुरिया लगाउँछन् । महिलाहरुले पाखुरा र खुट्टामा टाटु खोपेर आप्mनो शरिरलाई बिशेष रुपले सिंगार्दछन् । थारु समुदाय धेरै थरिका परिकार बनाएर खान रुचाउँछन् । ढिकरी, खेचर, रिद, कपवा, माड, भातढिकवार, भौदी, खरिया, मेथौरी, झाझर, खुर्मा, बरिया, पानडुब्की, अम्चार, सिर्का, लेक्छारा, सेथौरा, थेस्कौरी, सेतुवा, छोहडा, भक्का, तिलौरी आदि सारु समुदायको मूख्य परिकार हुन् । थारु समुदाय बिशेष ढंगले माछा, घुँघी, चामलबाट विभिन्न परिकारहरु बनाउँछन् ।
थारु समुदायका महिलाहरुका आफ्नै परंपरागत पेशाहरु रहेकाछन् । उनीहरु ढकिया, जात, छत्री टोपी, तापी आदि बनाउँछन् । थारु समुदाय नेपालको चिनारी तथा गौरबको रुपमा रहेकाछन् ।
हिजो आज बातावरण परिवर्तन र नयाँ विकास निर्माणको काम, नयाँ नीति नियमले थारु समुदायमा नयाँ समस्याहरु देखा परेकाछन् । ठाउँ ठाउँमा पानी सुक्ने कारणले माछा पाउन गाहारो हुने, जंगल सुरक्षाको लागि बनेको नियमले दाउरा, काठ काट्न नपाउने, जहाँपायो त्यहाँबाट माछा बोकेको देखेमा पनि कानून लाग्ने र सजाय हुने कारणले उनीहरुको परंपरागत व्यवसाय धरासय भएकोछ ।
महिनै पिच्छे आउने चाडवाड, खर्चपर्च आर्थिक क्षेत्रमा नयाँ व्यवसायहरु संचालन गर्न नसक्दा र उनीहरुको सोझोपन, शिक्षामा कमि आदिको कारणले उनीहरुको परंपरागत रुपले भोग चलन गर्दै आएको जमिनहरु अरुमा हस्तान्तरण हुँदैछन् र थारु समुदायहरु सुकुम्बासीको रुपमा परिणत हुँदैछन् ।
थारु महिलाहरुले विभिन्न खालका गहनाहरु बिशेष गरि चाँदीको हुन्थे । तर आजभोली चाँदीका गहनाहरु अत्यन्तै न्यून भाउमा बेची कमसल गुणका रंग पोतिएका अल्मोनियमका गहनाहरु प्रयोगमा ल्याउन थालेका छन् । जो सस्तो र बनाउने मानिसहरु गाउँ गाउँमै जाने गर्दछन् । ती अल्मोनियमका गहनाहरुले थारु महिलाहरु क्यान्सर र छाला सम्वन्धी विभिन्न रोगका शिकार हुनु परेको समाचारहरु पनि आइरहेकाछन् । विगत दुई तीन बर्ष पहिले देखि थारुहरुमा मात्र सिकलसेल नामक रोग देखा परेकोछ । यसले थारु जातिलाई जोखिममा धकेलेकोछ ।
सन् १९५० पछि तराईमा औलो उन्मुलनको कार्यक्रम शुरु भए पछि पहाडबाट धेरै मानिसहरुको बसाई सर्यो । परंपरागत रुपमा बसोबास गरेका, सोझा र अशिक्षित हुनाको कारण पहाडबाट आउने समुदायसित खेती, रोजगारीको क्षेत्रमा प्रतिस्पर्धात्मक रुपले अगाडी बढ्न सकेनन् ।
सन् १९९६ मा शसस्त्र व्दन्द र सन् २००८ को तराई आन्दोलनले नेपालको तराई क्षेत्रमा रहेका सवैलाई मधेशी भन्ने प्रचलन शुरु गरियो । जो थारु समुदायको भावना विपरित रहेकोछ । उनीहरु आफूलाई मधेशी होइन, तराईको आदिवासी भन्न रुचाउँछन् । उनीहरुको संस्कृति र उनीहरुको पहिचानको विरुद्धमा गरेको निर्णयका कारण थारु समुदाय बढी समस्यामा परेकाछन् ।
थारुहरुको परम्परागत पेशा, खानपान, संस्कृति र वातावरण, वनको संरक्षणको लागि बनेका कानून तथा नीतिहरु एक आपसमा बाझिने गरेकाछन् । उदाहरणको लागि केहि समय पहिले चितवन जिल्लाको कठार गाविसमा थारु समुदायको परम्परागत पेशाको रुपमा माछा मार्दा चार जना थारुहरु पक्राउमा परे । उनीहरुको करिब पाँच हजार पर्ने माछा मार्ने जालो जफत भए र २५ हजार जरिवाना तिरे पछि एक महिना पछि थुना मुक्त भए । साथै जंगलमा बाख्रा चर्न नपाउने, काठ काट्न नपाउने कानूनले गर्दा परम्परागत पेशा संचालन तथा उनीहरुको संस्कृतिमा प्रभाव पारेकोछ ।
उनीहरुको राम्रा र रमणिय परंपरालाई जागरुक राख्न र उनीहरुको आर्थिक अवस्था सुधार्नको लागि उपयुक्त तत्कालिन तथा दीर्घकालिन योजनाहरु बनाउनु जरुरीछ । आर्थिक उपार्जनका वैकल्पिक व्यवस्था गर्नु आवश्यकछ । साथै हालका दिनहरुमा थारु समुदायले उठाएका राजनीतिक र सामाजिक मुद्दाहरुलाई राज्यले उचित रुपले सम्बोधन गर्नु जरुरीछ ।