आर्थिक विकासले मात्रै हुन्छ महिलाहरुको समानता र अधिकारको सुनिश्चितता

पूर्णशोभा चित्रकार

महिलाहरु समाजको आधा अंग हुन् । परिवार र समाज चलाउन महिलाहरुको बुद्धि, विवेक, श्रम, शिप नभई हुन्न । समाजको यो बास्तविकता हुँदा हुँदै पनि उत्पादनको तरिका, उत्पादनको क्षेत्र र उत्पादनको साधनमा आएको परिवर्तनले महिलाहरुको कार्यक्षेत्र घर भित्र सीमित हुन थाल्यो । महिलाहरुको घरेलु कामलाई आर्थिक कामको रुपमा नलिने परम्पराको विकास हुँदै जाँदा महिलाहरुलाई अनुत्पादक श्रमशक्तिको रुपमा गनिन थालिए र उनीहरु पुरुषहरुव्दारा शासन गरिने शासितको रुपमा दर्ज हुन थाले ।

पहिलो र दोश्रो विश्व युद्धको समयमा धेरै पुरुषहरुको मृत्यु र अंगभंग भयो । अव महिलाहरुलाई घरको काममा मात्र थुनेर राख्न सम्भव भएन । महिलाहरु पनि घर बाहिर आर्थिक काममा सक्रिय हुनु थाले । त्यसबेलामा महिलाहरुले फेरि आफ्नो तागत र स्वतन्त्रताको मिठो अनुभव गर्न थाले । ठुल्ठूला महिला आन्दोलनहरु भए । महिला समानता र स्वतन्त्रताको लागि विभिन्न कानूनहरु बने ।

समयको क्रम संगै नेपाली महिलाहरुले पनि नयाँ सोच र व्यवहारका कुरालाई अगाडी सार्न थालेकाछन् । आजका ग्रामिण समाजमा पनि मुख्य रुपले आर्थिक उत्पादन महिलाहरुको सामाजिक स्तर उठाउने मुख्य मियो हो भन्ने कुरा महिलाहरुले बुझ्न थालेकाछन् र उनीहरु आर्थिक विकासको खुट्किलोमा चढ्दै गरेको आभाष मिल्न थालेकोछ । मैले काठमाडौंको बलम्वु, बोसिगाउँ, सतुंगल आदि गाउँका महिलाहरुसंग बसिबियाँलो गर्ने मौका पाएँ । ती गाउँहरुमा महिलाहरु घरको काम भ्याउँछन्, छोरा छोरीलाई स्कूल पठाउँछन्, बाँकी टाँकी खेतको काम भ्याएर स्वीटर, टोपी बुन्ने, पोते उन्ने, साबुन, जुत्ता बनाउने आदि काममा जुट्छन् । बलम्बुका शिला महर्जन र रामप्यारी श्रेष्ठ भन्छन्, “हामीले कमाए पछि हामीले हाम्रो आवश्यकताको लागि श्रीमान संग हात थाप्नु परेन ।” मिना श्रेष्ठ जो २० बर्ष देखि यस्तै काममा सक्रिय छिन्, उनको पनि यहि बिचार रहेको पाइयो । न्हूछेमाया महर्जन एकजना त्यस्ती हस्ती हुन्, जो करीब २५ बर्ष देखि स्वीटर, टोपी, गलबन्दी बुन्ने काममा लागिरहेकाछन्, गर्व गर्दै उनी भन्छिन् “मैले करीब चार पाँच सय थरिका बुट्टाहरु बुनी सकें होला ।”

हामीले कुरा गर्दै गरेको बेला ८२ बर्षकी सानुमाया महर्जन आप्mनै सूरले ऊनको डल्ला बनाउन युवा पुस्तालाई सघाइरहेक थिए । लक्ष्मी महर्जन भने छोराछोरीको आम्दानीबाट परिवार चलेकोले सौंख र घरको लागि भनेर मकैको खोस्टाको चकटी बुनिरहेकी थिइन् ।

“काम गर्न सजिलो छैन । आर्थिक उपार्जनको काममा लाग्दा महिलाहरुको लागि धेरै वटा चुनौतीहरुछन्” बलम्बुका पुनमाया महर्जन भन्छिन्, “हामी काम गर्छौ, तर ज्याला उठाउन धेरै गाहारोछ । साहुहरुले हाम्रो गाउँका धेरै महिलाहरुको ज्याला पचाइदिएकाछन् ।” न्हुछेमाया र शिला भन्छन्, “ऊनको कामले महिलाहरुलाई बाथ र दमको बिरामी बनाएकाछन् । औंलाहरु करकर दुख्छ ।” बलम्बु कै रामप्यारी श्रेष्ठले थपिन्, “कहिले काहिँ हामी घरको, खेतको कामले ज्यादै थाकेको बेला ुअर्जेन्ट अर्डरु भनी हतारोमा सिध्याउनु पर्ने काम आउँछ । थाकेको बेलामा पनि रातभर बसेर काम गर्नु पर्नु अलि गाहारो लाग्छ ।”

बोसिगाउँकी राममाया भन्छिन्, “हामी महिलाहरु बोल्न हिच्किच्याउँछौं । आफूले उत्पादन गरेको बस्तुको भाउ राख्न पनि हामीलाई लाज लाग्छ ।” बोसीगाउँकै रबिना महर्जन भन्छिन्, “हामीलाई बजार कहाँ हो थाहा छैन । हामीले उत्पादन गरेको सामानमा लेबिल राख्न नसक्दा किन्नेहरु हाम्रो सामानमा विश्वास गर्र्दैनन् र किन्दैनन् ।” कुरै कुरामा सविता भाउजुले थपिन्, “जे होस हामीले आँट गरेर मिहेनत गर्ने, लगानी गर्ने, उत्पादन गर्ने र बिक्रि गर्ने हो भने हामीले धेरै मुनाफा कमाउन सक्छौं ।” उनले थपिन्, “काम गर्दा धेरै थरिका चुनौतहिरु आउन सक्छन्, चुनौतीहरु संग सामना गर्ने आँट गर्नु पर्दछ ।”

महिलाहरुले दिनको आठ देखि बाह्घण्टासम्म काम गर्दा उनीहरुले करीब एक सय रुपैया कमाउन सक्छन् । त्यो कमाईले महिलाहरुलाई आफ्नै खुट्टामा उभिन र स्वाभिमानको जीवन जिउन सघाएकोछ । महिलाहरुको ती कामले श्रीमानहरुको टेन्सन र आर्थिक बोझलाई हलुँगो पार्न सघाएको छ । म ती मेहनती महिलाहरुलाई हार्दिक अभिवादन तथा उनीहरुको उत्तरोत्तर प्रगतिको कामना गर्दछु । आशा गरुँ आउँदा दिनहरुमा महिलाहरुको अनुत्पादक कामको बोझलाई हलुँगो पार्न पुरुषहरु पनि जुर्मुरुनेछन् ।